H Μάχη της Θεσσαλονίκης στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν μάχη των Ελλήνων κατά των Τούρκων.
Ο επαναστατικός στρατός των Ελλήνων υπό τον καπετάν Χάψα προελαύνει ήδη από τις 17 Μαΐου του 1821 και απελευθερώνει διαδοχικά πολλές πόλεις και κωμοπόλεις της Χαλκιδικής και Θεσσαλονίκης. Έτσι με αφετηρία το Άγιο Όρος, προχωρά σε Ιερισσό, Αρναία, Βασιλικά και Θέρμη (Σέδες).
Μόλις έγινε γνωστό πως εξοντώθηκε η τουρκική φρουρά στον Πολύγυρο, οι Τούρκοι στη Θεσσαλονίκη έσφαξαν στις φυλακές του διοικητηρίου όσους Έλληνες κρατούσαν εκεί ως ομήρους. Υπολογίζεται πως ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής της πόλης, ο Σερίφ Σιντίκ Γιουσούφ πασάς, διέταξε να σφαγιαστούν 400 Έλληνες που κρατούνταν στο διοικητήριο ως ύποπτοι για εξεγέρσεις, ανάμεσα στους οποίους ήταν πολλά μέλη της ελληνικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης και έμποροι.
Ταυτόχρονα, οι επίσημες αρχές της πόλης παρότρυναν το μανιώδη όχλο να καταστρέψει με λύσσα και μανία τα πλούσια ελληνικά καταστήματα της πόλης, αλλά και να προβεί σε βιαιοπραγίες ενάντια στον άμαχο ελληνικό πληθυσμό, με αποτρόπαιες σφαγές έως και βιασμούς γυναικών.
Εκείνες τις ημέρες, συνελήφθησαν ο τοποτηρητής του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης επίσκοπος Κίτρους Μελέτιος, οι δημογέροντες Χρ. Μπαλάνος, Γ. Πάικος, Χρ. Μενεξές, Στ. Πολύδωρος, Αν. Κυδωνιάτης, Αθ. Σκανδαλίδης, Κ. Τάττης, ο ιερέας του Αγ. Μηνά Παπαγιάννης κ.ά. Μετά τη σύλληψή τους οδηγήθηκαν δεμένοι στην αγορά, στο Καπάνι. Ο επίσκοπος κατακρεουργήθηκε από το μανιασμένο όχλο, μαζί με τον Παπαγιάννη, που του έκοψαν τα χέρια και τα πόδια. Τον Χρ. Μενεξέ τον κρέμασαν στον πλάτανο της πλατείας του Αγ. Γεωργίου και οι υπόλοιποι εκτελέστηκαν.
Στη συνέχεια, ο αφηνιασμένος όχλος όρμησε στην Μητρόπολη -στο χώρο που βρίσκεται σήμερα ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά- όπου είχε καταφύγει μεγάλος αριθμός γυναικόπαιδων και γερόντων και κατάσφαξαν 2.000 περίπου άτομα. Συνολικά, την περίοδο των βιαιοπραγιών και της τρομοκρατίας, κατά τους πρώτους μήνες της ελληνικής επανάστασης, στη Θεσσαλονίκη έχασαν τη ζωή τους πάνω από 3.000 Έλληνες.
Στο μεταξύ, ο αρχικός στρατός των 2.000 ανδρών ενισχύεται από σώματα επαναστατών του Πολυγύρου, του Βάβδου και άλλων περιοχών. Ο τελικός στόχος των επαναστατών είναι η Θεσσαλονίκη.
Οι Οθωμανοί δεν έχουν ισχυρή δύναμη εντός της Θεσσαλονίκης, καθώς πολλές δυνάμεις έχουν κινηθεί ήδη προς τον Όλυμπο και τη Νότια Ελλάδα. Επίσης ο Μπαϊράμ Πασάς της Θεσσαλονίκης προσπαθεί να εξουδετερώσει τις δυνάμεις του Εμμανουήλ Παππά στην Νέα Απολλωνία, ώστε να διευκολύνει την επικείμενη διέλευση του Δράμαλη που έρχεται να συνδράμει τις Οθωμανικές δυνάμεις. Ο Αχμέτ μπέης έχει προστρέξει από τα Γιαννιτσά, προκειμένου να αναλάβει την υπεράσπιση της πόλης με το ιππικό του.
Τελικά η μάχη διεξάγεται την 8 Ιουνίου 1821 μεταξύ Θέρμης και Θεσσαλονίκης με πιθανότερο τόπο τη σημερινή Αμερικάνικη Γεωργική Σχολή. Οι Οθωμανικές δυνάμεις ηττώνται κατά κράτος και τρέπονται σε άτακτο φυγή.
Η Μάχη της Θεσσαλονίκης αναπτέρωσε το ηθικό των επαναστατών που πίστεψαν προς στιγμήν, ότι θα μπορέσουν να απελευθερώσουν τη Θεσσαλονίκη. Θα ήταν το σφοδρότερο χτύπημα για το Οθωμανικό κράτος. Οι συγκυρίες όμως δεν ευνόησαν τις εξελίξεις. Στο μεταξύ ο Μπαϊράμ Πασάς έχει κατατροπώσει τον Εμμανουήλ Παππά στη Νέα Απολλωνία και έχει επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη. Η άφιξή του συνοδεύεται με γενική επιστράτευση και συγκεντρώνεται στρατός 35.000 ανδρών (30.000 πεζοί και 5.000 ιππείς). Στο άκουσμα αυτών των νέων, ο καπετάν Χάψας απογοητεύεται. Πραγματοποιείται έκτακτο πολεμικό συμβούλιο των οπλαρχηγών, όπου αποφασίζεται η ματαίωση των σχεδίων και η σταδιακή οπισθοχώρηση.