Τόν εἶπαν: «ὁ πατέρας τοῦ στρατιώτη», «ὁ ἅγιος τῶν προσφύγων», «ὁ προστάτης τῶν ὀρφανῶν», «ὁ φτωχός πρωθυπουργός», «ὁ ὑποστηρικτής καί συμφιλιωτής τοῦ λαοῦ», «ὁ ἐθνοσωτήρας», «Μαῦρος Καβαλάρης», «ὁ γνήσιος πατριώτης, ὁ ἀνιδιοτελής πολιτικός, ὑπόδειγμα δημόσιας ἠθικῆς» καί ἄλλα πολλά. Πρόκειται γιά τόν Νικόλαο Πλαστήρα. Ἕνα γνήσιο πατριώτη, πού δέν ἔβαλε ποτέ τόν ἑαυτό του πάνω ἀπό τήν Ἑλλάδα καί τούς συμπολίτες του. Ἐπώνυμοι πού τόν γνώρισαν τοῦ ἀποδίδουν ἐξαιρετική τιμή. Ὁ Γιῶργος Θεοτοκᾶς σημειώνει: «Ὁ Νικόλαος Πλαστήρας, ὁ Μαῦρος Καβαλάρης τοῦ Μικρασιατικοῦ ἀγώνα, ἔχει ἐγγραφεῖ στήν ἐθνική συνείδηση ὡς ὑπόδειγμα πατριωτισμοῦ, ἀγωνιστικότητας, ἀνιδιοτέλειας καί δημόσιας ἠθικῆς. Στό πεδίο τῶν ἀνθρώπινων σχέσεων, ὕστερα ἀπό τόν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, ὁ Πλαστήρας κατόρθωσε νά δημιουργήσει ἕνα θερμό ρεῦμα συναισθηματικῆς ἐπαφῆς μέ τό λαό». Καί ἀπό τό χῶρο τῆς πολιτικῆς σέ ἐπικήδειο λόγο γιά τόν Πλαστήρα, ἀκούστηκαν μεταξύ ἄλλων καί τά ἑξῆς: «Πλαστήρα, ὡς στρατιώτης ἀσκήτευσες εἰς τόν βωμόν τῆς Πατρίδος, καί ὡς πολίτης εἰς τόν βωμόν τοῦ λαοῦ».
Ἡ στρατιωτική του προσφορά
Γεννημένος στήν ὀρεινή Καρδίτσα, στά 1883, ὁ Νικόλαος Πλαστήρας ἔπαιξε κεντρικό ρόλο στήν ἑλληνική ἱστορία γιά περισσότερο ἀπό μσό αἰώνα. Ἀπό μικρός εἶχε ἔντονο τό συναίσθημα τῆς ἀγάπης πρός τήν πατρίδα. Μόλις τελείωσε τό Γυμνάσιο κατατάχθηκε ὡς ἐθελοντής στό στρατό καί μέ τον βαθμό τοῦ δεκανέα πῆρε μέρος στό Μακεδονικό Ἀγώνα. Τό 1912, ὡς Ἀνθυπολοχαγός πῆρε μέρος στούς Βαλκανικούς Πολέμους. Διακρίθηκε σέ πολλές μάχες, ἰδιαίτερα στή Μάχη τοῦ Λαχανᾶ, ὅπου οἱ συμπολεμιστές τόν ὀνόμασαν «Μᾶυρο Καβαλάρη», γιά τά σκοῦρα χαρακτηριστικά του ἀλλά προπάντων γιά την ἀνδρεία του. Στό Μακεδονικό Μέτωπο κατά τόν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ἔδειξε ξεχωριστά χαρίσματα, ἰδιαίτερα στή Μάχη τοῦ Σκρᾶ, ὅπου προήχθη σέ ἀντισυνταγματάρχη.
Ἡ συμμετοχή στή Μικρασιατική ἐκστρατεία
Τό 1919 ἀνέλαβε τήν διοίκηση τοῦ 5/42 Συντάγματος Εὐζώνων, τῆς 13ης Μεραρχίας, καί μέ τό βαθμό τοῦ συνταγματάρχη ἐπικεφαλῆς τῆς μονάδας του μεταφέρθηκε στή Σμύρνη μέ περιοχή εὐθύνης τή Μαγνησία. Ἐκεῖ, μεταξύ ἄλλων, προέβαινε σέ ἐκκαθαρίσεις ἀπό τούς Τούρκους Τσέτες καί στήν προάσπιση τῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν, ἐνῶ ἵδρυσε καί ὀρφανοτροφεῖο γιά τή φροντίδα τῶν ὀρφανῶν. Στή μικρασιατική ἐκστρατεία ἔδωσε πολλές νικηφόρες μάχες, πού τόν ἔκαναν γνωστό καί φόβητρο στούς ἀντιπάλους του καί τόν ὀνόμασαν «καρά-πιπέρ» (μαῦρο πιπέρι). Ὁ Κεμάλ, ἄν καί τόν εἶχε ἐπικηρύξει, τόν ἀναγνώριζε λέγοντας: «Δέν μπορῶ νά μήν ἀναγνωρίσω τήν ἀξία τοῦ ἀντιπάλου μου, Καρᾶ πιπέρ». Κατά τήν προέλαση, ἀνατρέποντας πολλές φορές τίς τουρκικές δυνάμεις μέ λίγες ἀπώλειες, ἔφτασε πέρα ἀπό τόν Σαγγάριο ποταμό. Ἡ μέριμνά του γιά τούς στρατιῶτες του ἦταν ἀπαράμιλλη. Τόν λογάριαζαν καί τόν φώναζαν πατέρα. Ἀναφέρεται ὅτι τίς νύχτες ἔμενε μόνος του ὡς σκοπός γιά νά ξεκουράζονται οἱ στρατιῶτες του καί κοιμόταν ἔφιππος κατά τήν πορεία τῆς ἑπόμενης ἡμέρας. Ὅταν τοῦ ζητήθηκε νά χτυπήσει ἕνα στόχο τῶν Τούρκων, βλέποντας τή δυσκολία τοῦ ἐγχειρήματος, εἶπε: «Δέν ξοδεύω ἄσκοπα τό αἷμα τῶν εὐζώνων μου». Γιά τήν ἄρνησή του αὐτή πέρασε στρατοδικεῖο καί θά τόν καταδίκαζαν σέ θάνατο. Ὅμως, ἐπειδή ἦταν ἀναντικατάστατος, τοῦ δόθηκε χάρη. Μετά τήν κατάρρευση τοῦ μετώπου ὁ Πλαστήρας κατάφερε νά πραγματοποιήσει τή μοναδική συντεταγμένη ὑποχώρηση ὥς τά παράλια στόν Τσεσμέ. Ἔδινε μάχες, ὑποχωρώντας μέ τάξη καί μαζεύοντας στρατιῶτες ἀπό διαλυμένες μονάδες. Μέ τήν καθυστέρηση πού προέβαλε στήν ἐπέλαση τοῦ ἐχθροῦ, ἔδωσε τήν εὐκαιρία σέ πολλούς πρόσφυγες νά διαφύγουν, σώζοντάς τους ἀπό τούς Τούρκους. Γιά τήν πράξη του αὐτή ἀγαπήθηκε πολύ ἀπό τούς πρόσφυγες, στό σημεῖο νά τόν ὀνομάζουν πατέρα καί νά βαφτίζουν τά παιδιά τους μέ τό ὄνομά του. «Μᾶς ἤσωσεν ὁ Πλαστήρας. Μπῆκε στά Ἀλάτσατα τσί δυό τσί τρεῖς θαρρῶ τοῦ Σταυριάτη καί ἠτρέξανε οὖλοι στόν καφενέ τοῦ Μοσκόβη νά τόν χαιρετήσουνε. Φύετε, φύετε, μᾶς ἀποκρίθηκε, ἡ Σμύρνη κάηκε.Ἔρχονται οἱ Τοῦρκοι. Θά σᾶς σφάξουν! Καί φύαμε μέ τσί εὐζώνους του μαζί».
Ἡ δράση τοῦ μετά τή Μικρασιατική καταστροφή
Τό Σεπτέμβριο τοῦ 1922 ἦρθε στήν Ἀθήνα. Ἀκολούθησε ἡ ἐνεργός δράση του στήν πολιτική ζωή, συμμετέχοντας ἤ ὀργανώνοντας κινήματα, πάντα μέ στόχο τό συμφέρον τῆς χώρας. Κύριο μέλημά του ὑπῆρξε ἡ ἀναδιοργάνωση τοῦ στρατοῦ καί ἡ τακτοποίηση τῶν προσφύγων. Χάρη σ’ αὐτόν κυρίως, ἀναδιοργανώθηκε ὁ στρατός καί ἀνασυντάχθηκε ἡ στρατιά τοῦ Ἕβρου. Αὐτό βοήθησε τόν Ἐλευθέριο Βενιζέλο κατά τίς διαπραγματεύσεις στή Συνθήκη τῆς Λωζάνης, γιά τήν ἐξασφάλιση τῆς ἐλευθερίας τῆς ἀνατολικῆς Θράκης καί τόν περιορισμό τῶν ἀπαιτήσεων τοῦ Κεμάλ. Παράλληλα πρωτοστάτησε στό σχέδιο ἀποκατάστασης τῶν προσφύ-γῶν μέ ὅραμα καί ὑπευθυνότητα. Κατά τούς εἰδικούς, δέν ὑπῆρξε ὥς τώρα καλύτερο σχέδιο ἀποκατάστασης προσφύγων, οὔτε τόσο σύντομη ὑλοποίηση. Φρόντισε πολύ τά ὀρφανά. Υἱοθέτησε ἑπτά προσφυγόπουλα καί ἄλλα στά ὁποῖα φρόντιζε νά πηγαίνει ὁ μισθός του. Μέ νομοθετικό διάταγμα τό 1923, ἔδωσε λύση στό ἀγροτικό ζήτημα, διανέμοντας τό μεγαλύτερο μέρος τῶν τσιφλικιῶν στούς ἀκτήμονες πρόσφυγες. Πρωτοστάτησε καί σέ πολλά ἄλλα σημαντικά δημόσια ἔργα. Ὁ ἴδιος ὁραματίστηκε καί σχεδίασε τήν κατασκευή τῆς μεγάλης τεχνητῆς λίμνης στή Θεσσαλία, πού πρός τιμή του ὀνομάστηκε λίμνη Πλαστήρα. Ἀναδείχθηκε πρωθυπουργός τρεῖς φορές, μία τό 1945 καί ἄλλες δύο στά 1951-1952. Ἔζησε λιτά, δέν κέρδισε τίποτα ἀπό τήν πολιτική καί πέθανε κυριολεκτικά στήν «ψάθα». Τελείωσε τόν ἐπίγειο βίο του μετά ἀπό ἀλλεπάλληλα καρδιακά ἐπεισόδια, στίς 26 Ἰουλίου τοῦ 1953. Ὁ γιατρός πού ὑπέγραψε τό πιστοποιητικό θανάτου, μέτρησε στό ταλαιπωρημένο κορμί του 27 σπαθιές καί 9 σημάδια ἀπό βλήματα.
Ἡ προσφορά του στόν τόπο ἦταν τεράστια, παρά τά ὅποια πολιτικά κυρίως λάθη του, ἀφοῦ ἦταν περισσότερο στρατιωτικός καί δέν εἶχε μάθει νά λειτουργεῖ στό παρασκήνιο. Βεβαίως, ὅπως συμβαίνει σέ μεγαλες προσωπικότητες πού γράφουν ἱστορία μαζί μέ τό λαό, ὑπάρχουν στίς πολιτικές του ἐπιλογές θέματα ἀνοιχτά ἐνώπιον τῆς ἱστορίας. Ὁ στόχος μας στό παρόν ἄρθρο δέν εἶναι ἡ κριτική τῶν πολιτικῶν του ἐπιλογῶν.
Ἄς τόν κρίνουν ὅσοι πολιτικοί μπαίνουν πλούσιοι στόν πολιτικό χῶρο καί ἀποχωροῦν πλουσιότεροι, αὐτόν πού ὡς πρωθυπουργός ζοῦσε στό νοίκι σ’ ἕνα πενιχρό δυάρι καί κοιμόταν σέ στρατιωτικό ράντζο. Ὅταν ἀρρώστησε ἀπό φυματίωση, πού τήν ἔπαθε στό Μικρασιατικό μέτωπο, καί τοῦ πρότειναν νά τοῦ φέρουν ἕνα ἄλλο κρεβάτι, ἀπάντησε: “Τόσοι ἄνθρωποι μένουν σέ παράγκες κι ἐγώ θά ἔχω κρεβάτι;“. Καί στήν πρόταση νά τοῦ βάλουν ἕνα τηλέφωνο δίπλα στό κρεβάτι, αὐτός ἀρνήθηκε λέγοντας: “Μά τί λέτε; Ἡ Ἑλλάδα πένεται κι ἐμένα θά μοῦ βάλετε τηλέφωνο;“. Καί ὅταν τοῦ εἶπε ὁ γιατρός ὅτι πρέπει νά τρώει καλά, ἐκεῖνος προτιμοῦσε τό ψωμί, τή φέτα καί τίς ἐλιές. “Τί κάνω; Σκάβω γιά νά καλοτρώγω;“, ἦταν ἡ ἀπάντησή του.
Ἄς τόν κρίνουν οἱ ρουσφετολόγοι, αὐτόν πού εἶχε ἀπαγορεύσει στούς συγγενεῖς του νά χρησιμοποιοῦν τό ὄνομα “Πλαστήρας” γιά προσωπικό τοὺς ὄφελος. Ὁ ἄνεργος ἀδελφός του, ὅταν ἔκανε αἴτηση γιά ἐργασία στό ἐργοστάσιο τοῦ ΦΙΞ, δίστασε νά πεῖ τό ὄνομά του. Ὅταν τελικά τό εἶπε, καί τό ἔμαθε ὁ Πλαστήρας, τόν κάλεσε ἔξαλλος, λέγοντάς του: «Δέν θά δεχθεῖς τή δουλειά. Ἂν ἔχεις ἀνάγκη, κάτσε ἐδῶ νά μοιραζόμαστε τό φαγητό μου».
Ἂς τόν κρίνει ἡ ἀπληστία μας, οἱ πολυτελεῖς κατοικίες καί ἀποσκευές τῶν δημοσίων προσώπων καί ὄχι μόνο, αὐτόν πού ὅταν τοῦ δώρισε κάποιος φίλος του ἕνα ἐπίχρυσο στυλό, τό ἐπέστρεψε λέγοντας: «Ἔγώ δέ βάζω χρυσές ὑπογραφές. Μοῦ φτάνει τό στυλουδάκι μου». Αὐτόν πού τά περιουσιακά του στοιχεῖα ἦταν μόνο 216 δραχμές, πού τίς ἄφησε σέ μία Μικρασιάτισσα ψυχοκόρη του, μαζί μέ ἕνα χαρτονόμισμα 10 δολαρίων. Στά ἀτομικά του εἴδη βρέθηκε ἐπίσης ἕνα χρεωστικό τοῦ Στρατοῦ γιά ἕνα κρεβάτι πού εἶχε χάσει κατά τή διάρκεια τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς καί 8 δραχμές, μέ τή σημείωση νά δοθοῦν στό Δημόσιο γιά τήν ἀξία τοῦ κρεβατιοῦ, ὥστε νά μή χρωστάει στήν πατρίδα.
Ἄς τόν κρίνει τέλος ἡ διαθήκη του, πού ἦταν λιτότατη, ὅπως καί ἡ ζωή του. Περιλάμβανε τέσσερις μόνο λέξεις, γραμμένες καί ὑπογεγραμμένες ἀπό τόν ἴδιο: “Ὅλα γιά τήν Ἑλλάδα“!
Ε. Κ.