ΠΑΠΑ- ΦΩΤΗΣ ΛΑΥΡΙΩΤΗΣ, Ο ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟΣ.
Ένα εκπληκτικό βιβλίο του Καθηγουμένου της Ι. Μονής Αγίου Νικολάου Αναπαυσά Μετεώρων, Αρχιμ. Θεοφάνους Κάσσου
Επισκεπτόμενοι προ ημερών την Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά Μετεώρων μετά του Γραμματέα του Συλλόγου “ΜΕΤΕΩΡΩΝ ΛΙΘΟΠΟΛΙΣ” Δημητρίου Λάσκου, συναντήσαμε τον Καθηγούμενο της Μονής Αρχιμανδρίτη Θεοφάνη Κάσσο, με τον οποίο είχαμε μια εγκάρδια και ενδιαφέρουσα πνευματική κουβέντα για διάφορα θέματα που αφορούν το σημερινό μας γίγνεσθαι. Ο Γέροντας, πέρα από τα όσα ωραία μας είπε, στο ξεπροβόδισμα μάς είχε μια έκπληξη. Μας δώρισε το βιβλίο που έχει γράψει και φέρει τον τίτλο “ΠΑΠΑ- ΦΩΤΗΣ ΛΑΥΡΙΩΤΗΣ, Ο ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟΣ”. Ένα εκπληκτικό αφηγηματικό βιογραφικό βιβλίο που διαπραγματεύεται την περίπτωση του πνευματικού του πατέρα, αείμνηστου γέροντα Παπα- Φώτη Λαυριώτη, ο οποίος, όπως σημειώνει στον πρόλογό του ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης ΣΤΑΓΩΝ & ΜΕΤΕΩΡΩΝ κ.κ. Θεόκλητος, “προσποιήθηκε τον μωρό για να αποδειχθεί τελικά φρόνιμος εν Χριστώ”!!
Πράγματι, η ανάγνωση του εν λόγω πολυσέλιδου πονήματος του πατρός Θεοφάνους Κάσσου ήταν, για μένα τουλάχιστον, μια βαθιά πνευματική βουτιά στο βάθος της ταπεινώσεως που μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος που έχει βαθειά πίστη στον Θεό Δημιουργό και που μπορεί να αναρρυθεί, προκειμένου να φτάσει στην θέωση που αποτελεί τον στόχο ενός ενσυνείδητα πιστού. Η περίπτωση του παπα-Φώτη Λαυριώτη, που σε όλη την επίγεια ζωή του προσποιήθηκε τον σαλό, αποτελεί μια ακραία πνευματική συμπεριφορά, προκειμένου να υπηρετήσει ενσυνείδητα και με βαθειά ταπείνωση τον Δημιουργό μας.
Στήν πνευματική παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὑπάρχει ἕνα ἰδιαίτερο καὶ μυστηριῶδες μονοπάτι πρὸς τὴν ἁγιότητα· ἡ λεγομένη διὰ Χριστὸν σαλότης. Ὁ σαλός τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἐκεῖνος ποὺ, ἐν γνώσει καὶ ἀγάπῃ, ἐπιλέγει νὰ ἀποποιηθεῖ τὴν κοινωνικὴ ἐκτίμηση, τὴν λογικὴ ἐμφάνιση καὶ τὴν φαινομενικὴ σοφία τοῦ κόσμου, προκειμένου νὰ ζήσει ὡς ἄφρων διὰ τὴν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ. Ὅπως λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «ἡμεῖς μωροὶ διὰ Χριστόν» (Α΄ Κορ. 4,10).
Ἡ σαλότητα, ὡς ἀσκητικὴ ἔκφραση, δὲν ἀποτελεῖ ἁπλῶς μία ἰδιότυπη συμπεριφορὰ ἢ ἕνα ἔξαλλο φαινόμενο. Ἀντιθέτως, κρύβει ἕνα βαθὺ θεολογικὸ νόημα. Ὁ σαλός ἀποδέχεται ἐν ἐλευθερίᾳ τὴν ἑκούσια ταπείνωση, τὴν ἀπογύμνωση ἀπὸ κάθε κοινωνικὴ δύναμη καὶ ἀξίωμα, γιὰ νὰ ζήσει τὴν ἀλήθεια τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, πέρα ἀπὸ ὅρια ἠθικολογίας καὶ λογικῆς. Μέσα ἀπὸ τὴν φαινομενικὴ ἀνοησία, ἀποκαλύπτεται ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ· μέσα ἀπὸ τὴν ἐξωτερικὴ ἀναρχία, λάμπει ἡ ἐσωτερικὴ θεία τάξη.
Στὴν νεώτερη ἐποχὴ μας, ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος ὑπῆρξε ὁ Παπα-Φώτης ὁ Λαυριώτης (1913–2010), ὁ ἀσκητὴς τῆς Μυτιλήνης, ὁ γνωστὸς καὶ ὡς «ἅγιος τῆς Λέσβου». Ἡ μορφὴ του ἀποτελεῖ ἕνα ζωντανὸ παράδειγμα τῆς διὰ Χριστὸν σαλότητος, ὅπως ἐκφράζεται στὸ πρόσωπο ἑνὸς συγχρόνου ἱερέως, ποὺ ἔζησε κυριολεκτικὰ «ἔξω ἀπὸ τὸν κόσμο τοῦ κόσμου».
- Ἡ ἁπλότητα καὶ ἡ ἁγιότητα
Ὁ Παπα-Φώτης ἦταν ἄνθρωπος ἁπλὸς, ἀλλά ἐντελῶς ἐλεύθερος. Δὲν ἐνδιαφερόταν γιὰ ἐντυπώσεις ἢ ἐπιδείξεις. Περπατοῦσε ξυπόλυτος, φορῶντας φθαρμένα ράσα, ἔτρωγε ὅ,τι τοῦ προσέφεραν, καὶ κοιμόταν ὅπου τὸν ἔβρισκε ἡ νύχτα· στὸν δρόμο, σὲ παγκάκια, ἢ σὲ ἐρημικὰ ξωκκλήσια. Οἱ πολλοὶ τὸν θεωροῦσαν «τρελὸ παπά», ἀλλὰ οἱ πνευματικὰ ὀξυδερκεῖς ἔβλεπαν ὅτι πίσω ἀπὸ τὴν φαινομενικὴ ἀταξία κρυβόταν ἡ ἀληθινὴ ἐλευθερία τοῦ Πνεύματος. Ὁ ἴδιος, ὅπως καὶ οἱ παλαιοί διά Χριστὸν σαλoί, ἀγαποῦσε τὴν ἀφάνεια. Ἔλεγε: «Ἄφες τοὺς ἀνθρώπους νὰ σέ νομίζουν γιά τρελό· μὴν ἐξηγεῖς τίποτε· ὁ Θεὸς ξέρει». Ἦταν ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ζοῦσε ὄχι μέ τὴν λογικὴ τῶν ἀριθμῶν, ἀλλὰ μέ τὴν λογικὴ τῆς ἀγάπης.
- Ἡ ἀσκητικὴ διάστασις
Ὁ Παπα-Φώτης εἶχε ἀσκήσει τὸν ἑαυτό του στὴν ἀκρότητα τῆς ἐγκρατείας. Νήστευε ὑπερβολικά, προσευχόταν ἀδιαλείπτως, καὶ ζοῦσε ἐν ἀπολύτῳ πτωχείᾳ. Ἡ ἀσκητική του ζωὴ δὲν ἦταν ἐξωτερικὸ κατόρθωμα, ἀλλὰ ἐσωτερικὴ ἀνάγκη· ἤθελε νὰ μείνει καθαρὸς ἀπὸ κάθε κοσμικὴ μέριμνα, γιὰ νὰ μπορεῖ νὰ ἀκούει τὴν φωνὴ τοῦ Θεοῦ. Ἀναλογιζόμενοι τὸν βίο του, βλέπουμε ὅτι ἡ διὰ Χριστὸν σαλότης εἶναι ἕνα ἄκρως προσωπικὸ χάρισμα, ποὺ ὁ Θεὸς χαρίζει σὲ ὀλίγους· καὶ ὁ Παπα-Φώτης φαίνεται ὅτι τὸ ἔλαβε ἐν πληρότητι. Πίσω ἀπὸ τὴν ἀκαταστασία, ὑπῆρχε βαθεῖα ἐσωτερικὴ τάξη· πίσω ἀπὸ τὴν ἁπλότητα, ἀσκοῦνταν ἡ πλέον ὑψηλὴ θεολογία.
- Ἡ μαρτυρία τοῦ λόγου
Παρά τὴν σιωπή του, ὅταν μιλούσε, ὁ λόγος του ἦταν ἐμπνευσμένος, γεμάτος φῶς. Οἱ ἄνθρωποι ποὺ τὸν πλησίαζαν ἔνιωθαν ὅτι συνομιλοῦν μὲ ἕναν ἄνθρωπο ποὺ βλέπει «ἄνωθεν». Ὅπως λένε ὅσοι τὸν γνώρισαν, ἦταν προορατικὸς· ἔβλεπε τὴν ψυχὴ τοῦ ἄλλου, ἔλεγε λίγα, ἀλλὰ ἔφταναν βαθιά. Ὁ Παπα-Φώτης δὲν ἦταν ἕνας θεωρητικὸς τῆς θεολογίας· ἦταν ἕνας πρακτικὸς ἅγιος, ἕνας «ποιητὴς τοῦ Θεοῦ». Ἡ σαλότης του ἦταν ἕνα ἔργο ἀγάπης· ἔπαιρνε ἐπάνω του τὴν χλεύη τοῦ κόσμου, ὅπως ὁ Χριστὸς ἔλαβε τὴν χλεύη τοῦ Σταυροῦ, γιὰ νὰ δείξει ὅτι ἡ ἀληθινὴ δόξα τοῦ Θεοῦ φανερώνεται μέσα στὴν ταπείνωση.
- Ἡ ἐκκλησιολογικὴ σημασία
Ἡ ζωή τοῦ Παπα-Φώτη διδάσκει τὴν Ἐκκλησία ὅτι ἡ ἁγιότητα δὲν περιορίζεται σὲ ὁμοιομορφία ἢ συμβατικὴ ἠθική. Ἡ Ἐκκλησία χωρεῖ ἀνθρώπους ποὺ ἀγαποῦν τὸν Θεὸ κατ’ ἄλλους τρόπους· καὶ ὁ Θεὸς ἀποκαλύπτει τὴν χάρη Του μὲ ποικίλα προσωπεῖα. Ὁ σαλός, μέσα ἀπὸ τὴν «τρέλα» του, ἐλέγχει τὴν κοσμικὴ λογικὴ ποὺ εἰσέρχεται στὴν Ἐκκλησία, ὑπενθυμίζοντας ὅτι ἡ σωτηρία εἶναι δωρεὰ καὶ ὄχι ἔργο ἀνθρωπίνης σοφίας. Ἡ παρουσία τέτοιων μορφῶν, ὅπως ὁ Παπα-Φώτης, ἐπαναφέρει στὴν συνείδηση τοῦ λαοῦ τὸ ἀληθινὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ: ἑνὸς Θεοῦ ποὺ ἐπιλέγει τὴν ταπείνωση, ποὺ γίνεται «ἄφρων» γιὰ νὰ σώσει τοὺς ἀνθρώπους.
- Ἡ διὰ Χριστὸν σαλότης ὡς προφητικὴ φωνή
Σὲ μιὰ ἐποχὴ ὅπου ὁ ἄνθρωπος ἀναζητεῖ ἐπιτυχία, ἐπιρροὴ καὶ δύναμη, ὁ σαλός τοῦ Χριστοῦ προβάλλει ὡς προφητικὴ φωνή ἐναντίον τῆς αὐτοθεώσεως τοῦ σύγχρονου κόσμου. Ἡ σαλότητά του εἶναι διαρκὴς ὑπενθύμιση ὅτι ἡ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ δὲν μετριέται μὲ κοινωνικὰ κριτήρια. Ὁ Παπα-Φώτης, χωρὶς νὰ ὑψώσει φωνή, ἔγινε μία τέτοια προφητικὴ παρουσία. Ἡ «τρέλα» του ἦταν ἡ φωνὴ τοῦ Θεοῦ ἐν μέσω τοῦ κόσμου. Ἔδειχνε, ὅπως ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ διά Χριστὸν σαλός ἢ ὁ Ἅγιος Βασίλειος τῆς Μόσχας, ὅτι ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ ἀποκαλύπτεται διὰ τῶν ταπεινῶν.
- Ἐπίλογος
Ἡ διὰ Χριστὸν σαλότης δὲν εἶναι ἕνας δρόμος γιὰ ὅλους· εἶναι ὅμως μία θεία μαρτυρία, ὅτι ὁ Θεὸς κατοικεῖ ἐκεῖ ποὺ ὁ κόσμος δὲν τὸ περιμένει. Ὁ Παπα-Φώτης ὁ Λαυριώτης ὑπῆρξε ἕνας ἀπὸ τοὺς τελευταίους τέτοιους μάρτυρες· ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ἔζησε τὸ Εὐαγγέλιο μὲ ὅλη του τὴν ἀλήθεια, πέρα ἀπὸ φόρμες καὶ λογικὲς. Ἡ μνήμη του μᾶς καλεῖ νὰ θυμηθοῦμε ὅτι ἡ ἁγιότητα δὲν βρίσκεται στὴν τελειότητα τῆς μορφῆς, ἀλλὰ στὴν ἀλήθεια τῆς καρδιάς. Καὶ ὅπως ἔλεγε ὁ ἴδιος: «Νὰ μὴν ἐξετάζεις πῶς φαίνεται ὁ ἄνθρωπος· νὰ βλέπεις πῶς ἀγαπᾶ τὸν Θεό». Ἐν τέλει, ἡ διὰ Χριστὸν σαλότης εἶναι ἕνα ἀπέραντο μυστήριο· ἕνα κάλεσμα γιὰ ἐλευθερία ἀπὸ τὸν φόβο τῆς κρίσεως καὶ ἀπὸ τὴν τυραννία τοῦ «φαίνεσθαι». Ὁ Παπα-Φώτης ὁ Λαυριώτης ἔζησε αὐτὴν τὴν ἐλευθερία, καὶ ἔγινε ζωντανὴ ἀπόδειξη ὅτι ἡ «μωρία τοῦ Θεοῦ» εἶναι «σοφωτέρα τῶν ἀνθρώπων» (Α΄ Κορ. 1,25).
Πατέρα Θεοφάνη, σ΄ ευχαριστούμε από καρδίας για το εν λόγω πόνημα που μας πρόσφερες και για τους μεγάλους πνευματικούς ορίζοντες που μας χαρίζεις μέσα από την αφήγηση των όσων έζησες δίπλα στον πνευματικό σου πατέρα Παπα-Φώτη. Προσωπικά, ξεφυλλίζοντας το βιβλίο ένιωσα ένα απέραντο δέος για το δυσανάβατο πνευματικό ύψος του Παπα-Φώτη αλλά και ένιωσα να ανοίγονται οι πνευματικοί μου ορίζοντες μέσα από την ομολογία διάφορων συμπεριφορών και γεγονότων που ζήσατε κοντά του. Ειλικρινά, χίλια ευχαριστώ για τον πνευματικό θησαυρό που μας χαρίσατε με το εν λόγω πόνημά σας!!! Ο Θεός να σας ευλογεί και να σας χαριτώνει, ώστε να μεταλαμπαδεύσετε το μεγαλείο του αείμνηστου Παπα-Φώτη Λαυριώτη!!!