Φώτος Τζαβέλας:
ο Σουλιώτης οπλαρχηγός
και η δράση του στην Κέρκυρα πριν την Επανάσταση
Στην οδό Κωνσταντίνου Ζαβιτσιάνου της Σπηλιάς και στην πρόσοψη του σημερινού εστιατορίου «Μαύρος Γάτος» υπάρχει μια εντοιχισμένη πλάκα που αναφέρει τα εξής:
«Ενταύθα εδολοφονήθη υπό Τουρκαλβανών το 1813 ο Φώτος Τζαβέλας και εξέπνευσε εις τα χείρας του Νότη Μπότσαρη μετά του οποίου συνεκάθητο. Ο τάφος αυτού ευρίσκεται εις την ενταύθα μονήν της Πλατυτέρας». Πρόκειται για το Σουλιώτη οπλαρχηγό που το όνομα και η δράση του είναι συνδεδεμένη με την Κέρκυρα στα προεπαναστατικά χρόνια.
Γεννημένος στο Σούλι το 1770 ο Φώτος Τζαβέλας ήταν ο πρωτότοκος γιος του Λάμπρου Τζαβέλα και της Μόσχως. Μετά τη μάχη της Κιάφας στις 20 Ιουλίου 1792 και την ήττα του Αλή Πασά, ο Φώτος Τζαβέλας διαδέχθηκε τον πατέρα του στην ηγεσία των Σουλιωτών.
Αν και υπήρξε συνθηκολόγηση, ο Αλή Πασάς δε δίστασε να ξεκινήσει νέες επιθέσεις ( 1800-1803) εναντίον των Σουλιωτών. Στις μάχες ο Φώτος Τζαβέλας διακρίθηκε για τον ηρωισμό του και τις ηγετικές του ικανότητες. Τέτοια ήταν η δράση του ως πολέμαρχος που οι Σουλιώτες ορκίζονταν « στο σπαθί του Φώτου». Τον Δεκέμβριο του 1803 το Σούλι καταλαμβάνεται από τον Αλή Πασά και οι Σουλιώτες αναγκάστηκαν να διασκορπιστούν.
Ο Φώτος Τζαβέλας με 2000 Σουλιώτες κατόρθωσε να περάσει στην Πάργα. Εκεί τα πράγματα ήταν δύσκολα γι’ αυτούς. Οι Παργινοί δεν τους δέχτηκαν μετά από διαταγή του Αλή Πασά. Έτσι, αποφάσισαν να περάσουν στην Κέρκυρα, όπου εκεί είχαν προσφύγει πολλές σουλιώτικες φάρες. Μια απ’ αυτές εγκαταστάθηκε στην περιοχή των Κυνοπιαστών, Αγίου Προκοπίου και Βιρού.
Σύμφωνα με την Καλλιρρόη Παρέν, ο Ρώσος στρατηγός Ανρέπ με εντολή της ρωσικής κυβέρνησης σχημάτισε οκτώ λόγους με εθελοντές Σουλιώτες. Ανάμεσα στους αξιωματικούς που διόρισε ήταν και ο Φώτος Τζαβέλας. Ακόμη, μας πληροφορεί ότι η σύζυγος του, η Δέσπω «έλαβε βαθμό ταγματάρχου σε λόχο που ήταν ο άνδρας της λοχαγός.»
Στη συνέχεια, το 1807 η Κέρκυρα όπως και όλα τα Επτάνησα καταλαμβάνονται από τους Γάλλους αυτοκρατορικούς. Τότε, ο Φώτος Τζαβέλας ορίζεται από τους Γάλλους χιλίαρχος του συντάγματος τους.
Δεν πρόλαβε για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα να μείνει στη θέση αυτή, καθώς κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες στις 4 Νοεμβρίου 1809 ο Φώτος Τζαβέλας αφήνει την τελευταία του πνοή στην Κέρκυρα. Ο τάφος του βρίσκεται δίπλα στους τάφους της οικογένειας Καποδίστρια στη μονή της Πλατυτέρας.
Συντάκτης: Νίκος Στούπης
Γνώμες για τον Φώτο Τζαβέλλα:
— Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: “Ο Μάρκο Μπότσαρης είχε πολλήν νοημοσύνην. Ο Φώτος Τζαβέλας ήτο το τέλειο”.
— Χριστόφορος Περραιβός: “…..Ενταύθα βλέπει τις τον Φώτον Τζαβέλλαν και άλλους ομοίους του, τρέχοντας υπέρ της δόξης και ελλευθερίας, εις τον ένδοξον θάνατον, ως εις λαμπράν πανήγυριν, και ακούει αυτούς, ως άλλον Λεωνίδα, λέγοντας προς τους Συμπολίτας των: “φίλοι Συμπολίται ελάτε ας φάγωμεν και ας πίωμεν σήμερον πλουσίως, ότι ο Πλούτων αύριον μας ετοιμάζει μίαν πλουσίαν και χαρμόσυνον τράπεζαν εις τον Άδην…”.