Ο Ιούλιος είναι ο έβδομος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου, με διάρκεια 31 ημερών. Πήρε το όνομά του από τον μεγάλο στρατηγό των Ρωμαίων Ιούλιο Καίσαρα, δημιουργό του Ιουλιανού Ημερολογίου, που ίσχυε για όλη την Ρωμαϊκή επικράτεια ακόμη και για την Ελλάδα μέχρι το 1923.
Αρχικά, ο Ιούλιος, ήταν ο πέμπτος μήνας του Ρωμαϊκού Ημερολογίου, εξ’ ου και η ονομασία του Quintilis (Πέμπτος). Με την προσθήκη των μηνών Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου από τον Νουμά Πομπίλιο, έγινε ο έβδομος μήνας του Ρωμαϊκού Ημερολογίου. Ιούλιος ονομάσθηκε με πρόταση του Μάρκου Αντωνίου (το 44 π.Χ.), που αποδέχθηκε η Ρωμαϊκή Σύγκλητος μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα.
Στην Αρχαία Αθήνα ο Ιούλιος αντιστοιχούσε με τo δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Σκιροφοριώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Εκατομβαιώνα. Ο Σκιροφοριών ήταν ο τελευταίος μήνας του έτους και ο Εκατομβαιών ο πρώτος.
Η λέξη Εκατομβαιών παράγεται από την εκατόμβη (εκατόν + βους), που σήμαινε «θυσία (στο θεό Ήλιο) εκατό βοδιών». Επρόκειτο για τη μαγική πράξη πολλαπλασιασμού των βοδιών. «Θυσίαζαν ένα για ν’ αποκτήσουν εκατό».
ΙΟΥΛΙΟΣ Ο ΑΛΩΝΑΡΗΣ Η ΑΛΩΝΙΣΤΗΣ
Οι εποχιακές αλλαγές είχαν για τους αρχαίους τεράστια σημασία, ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση της γεωργίας, αφού η σπορά, η συγκομιδή και οι άλλες γεωργικές ασχολίες εξαρτιόνταν από τις αλλαγές των εποχών. Λόγω των γεωργικών αυτών ασχολιών ο Ιούλιος, στην αγροτική κυρίως Ελλάδα, ονομάζεται και Αλωνάρης ή Αλωνιστής αφού στον μήνα αυτό γίνεται το αλώνισμα των δημητριακών. Μετά τον Ιούνιο τον “Θεριστή”, όπως τον ονομάζουν οι χωρικοί γιατί θερίζουν τα σιτηρά τους, έρχεται και η ώρα να τα μεταφέρουν στα θημωνοστάσια που βρίσκονται και τα αλώνια.
ΑΛΛΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ
– Στα ορεινά της πατρίδας μας συναντάται και με την ονομασία Θεριστής, καθώς λόγω των ψυχρού κλίματος ο θερισμός γίνεται τον Ιούλιο.
– Στην ποντιακή διάλεκτο λέγεται Χορτοθέρτς ή Χορτοκόπος.
– Στη Ρόδο τον ονομάζουν και Φουσκομηνά ή Χασκομηνά, επειδή αρχίζουν νά φουσκώνουν ή να χάσκουν τα σύκα, δηλαδή να ωριμάζουν και να ανοίγουν.
– Στη Νάξο και τη Χίο ο Ιούλιος αναφέρεται και ως Γυαλιστής ή Γυαλινός, επειδή στον μήνα αυτό ωριμάζουν τα σταφύλια και γυαλίζει η ρώγα τους.
– Δευτερόλης ή Δευτερογιούλης, επειδή είναι ο δεύτερος μήνας του καλοκαιριού.
– Αηλιάς ή Αηλιάτης, λόγω της γιορτής του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου.
ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
Ο Ιούλιος είναι ο καθοριστικός μήνας για την επιβίωση. Οι χωρικοί λέγανε για το πέρασμά από τον θεριστή στον αλωνάρη, ότι “Σμίγουν τα δυό ψωμιά”, το παλιό ψωμί που τελειώνουν τα αποθέματα, και το φάσμα της πείνας είναι ορατό, από την μία μεριά και από την άλλη ο φόβος μήπως μείνουν από αλεύρι. Το σπουδαιότερο είναι ότι ο γεωργός δεν έχει ούτε μία τρύπια πεντάρα στην τσέπη, όπως λέγανε εκείνη την εποχή, είναι πανί με πανί. Η σοδειά του φρεσκοαλεσμένου σταριού και της κούκλας (καλαμπόκι), είναι βάλσαμο στα μάτια του γεωργού. Γνωρίζει ότι και για φέτος τα αμπάρια στο κατώϊ του σπιτιού του θα γεμίσουν, Το πολύτιμο ψωμί δεν θα λείψει από την φαμελιά. Σαν τελειώσουν με το καλό το αλώνισμα και καθαρίσουν την είρα από το στάρι, τον σωρό του σταριού συνήθως τον σταυρώνουν και μπήγουν στην κορυφή του ένα φτυάρι ξύλινο. Στο αλώνι είναι και ο τόπος που ο γεωργός πληρώνει τα χρέη του σε είδος. Πρώτα από όλα την λεγόμενη “δεκάτη”. Έτσι λεγόταν ο φόρος του κράτους το 110 της παραγωγής. Καλούσαν τον “Δεκατιστή” (τον φοροεισπράκτορα). Ο δεκατιστής έπρεπε να κρατήσει το Αγροφυλακάτικο την πληρωμή για τους αγροφύλακες, το Παπαδιάτικο την πληρωμή για τους παπάδες και το νεροφοριάτικο για τους υδρονομείς ή νεροφύλακες. Ύστερα έπρεπε να πληρώσει το αλωνιάτικο στον ιδιοκτήτη του αλωνιού. Το γυφτιάτικο ήταν η πληρωμή του γύφτου για τα εργαλεία και τα πέταλα. Αυτές οι πληρωμές λέγονταν “Ξικέματα”.Πάρε ο ένας, δώσε στον άλλον στο τέλος στην πραγματικότητα έμενε ελάχιστη ποσότητα για τον γεωργό. Αν ήταν “μισακαριά” ή “σεμπριά” έπρεπε αυτό που έμενε να μοιρασθεί ανάλογα με την συμφωνία. Ένα μέρος ο σέμπρος και ένα μέρος ο αφέντης. Στο μοίρασμα συχνά γίνονταν τρικούβερτοι καυγάδες. Ειδικά για το μοίρασμο ο λαός λέει μια σοφή παροιμία..”Το σπυρί του σταριού το έχει χωρισμένο στην μέση ο Θεός, για να το μοιράζουνε ίσια τα αδέλφια και οι σέμπροι με τους αφεντάδες”. Τον Αλωνάρη οι κυριώτεροι εχθροί είναι η φωτιά, η βροχή και το χαλάζι. Στις 2 Ιουλίου της Παναγιάς της Βλαχέρνας φοβούνται την φωτιά, για τον λόγο αυτό την λένε και Παναγιά Καψωδεματούσα. Ο κίνδυνος της βροχής και του χαλαζιού την ημέρα του Άγιου Κυρήκου στις 15 Ιουλίου. Την ημέρα της Αγίας Μαρίνας στις 17 Ιουλίου φοβούνται μην μαραθούν τα στάχυα. Οι χωρικοί για να εξασφαλίσουν την υποστήριξή τους κρατάν την γιορτή τους, δεν δουλεύουν εκείνη την ημέρα.
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Αλωνίζουν και θερίζουν τα σιτηρά. Σκαλίζουν καπνά, καλαμπόκι και πατάτες.
Στα καπνοχώρια ραματιάζουν και στεγνώνουν τα φύλλα του καπνού.
Τρύγος κυψελών απ’ το θυμάρι.
Σπέρνουμε: Φασόλια, κολοκύθια, αγγούρια, μπρόκολα, κουνουπίδια, λάχανα.
Μεταφυτεύουμε: Αγγούρια, κολοκύθια, μπρόκολα, κουνουπίδια, λάχανα.
Συγκομιδή: Καλαμπόκια, ντομάτες, μελιτζάνες, κολοκύθια, αγγούρια, πιπεριές, φράουλες, φασόλια, μπάμιες, σκόρδα ξερά, κρεμύδια ξερά, βλίτα, αντράκλα, σέλινο, μαϊντανό, κόλιανδρο.
Φρούτα: Βερίκοκα, ροδάκινα, αχλάδια, κορόμηλα, καρπούζια, πεπόνια.
Γενικές εργασίες και φροντίδες: Επιθεωρούμε τακτικά τα φυτά μας για ύπαρξη εχθρών και ασθενειών. Σκαλίζουμε τα λαχανικά μας και τα λιπάρουμε με φουσκί, κομπόστα ή βιολογικό λίπασμα κατά προτίμηση και εφαρμόζουμε εδαφοκάλυψη. Ψεκάζουμε με χαλκό και θειαφίζουμε τις καλλιέργειές μας ανάλογα με τις ανάγκες.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΟΥ ΜΗΝΑ
Αγίων Αναργύρων, Κοσμά και Δαμιανού (1 Ιουλίου)
Ιατροί που εξασκούσαν αφιλοκερδώς το επάγγελμά τους.
Αγίας Κυριακής (7 Ιουλίου)
Προστάτιδα ανθρώπων και ζώων από ασθένειες. Την ημέρα εκείνη δεν αλωνίζουν γιατί το ψωμί γίνεται μαύρο.
Αγίας Μαρίνας (17 Ιουλίου)
Προστάτιδα από εξανθηματικές νόσους.
Στο Δεμάτι της Ηπείρου, μετά τη Θεία Λειτουργία, θυσιάζουν βόδι. Ο ιερέας «διαβάζει» το ζώο και η σφαγή γίνεται σε βόθρο τον οποίο ανοίγουν στην αυλή της εκκλησίας.
Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου)
Ο Αϊ-Λιάς θεωρείται ο Άγιος της βροχής γι’ αυτό όταν το καλοκαίρι επικρατεί μεγάλη ξηρασία, με κίνδυνο να καταστραφεί κάθε γεωργική παραγωγή, τη μέρα της γιορτής του εκκλησιάζονται, κάνουν λιτανεία την εικόνα του Αγίου και παρακλήσεις για να βρέξει. Επίσης δεν εργάζονται για να μην πέσει χαλάζι.
Τα εκκλησάκια του βρίσκονται συνήθως πάνω σε υψώματα και βουνοκορφές. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αϊ- Λιάς ήταν ναύτης, που η θάλασσα προσπάθησε πολλές φορές να τον πνίξει. Μετά τα τόσα ταξίδια, πήρε το κουπί στον ώμο και τράβηξε για τη στεριά. Όπου περνούσε, ρωτούσε τους ανθρώπους που συναντούσε τι είναι αυτό που κρατάει στα χέρια του. Κι όσοι του απαντούσαν «κουπί», ξεκίναγε για αλλού. Προχώρησε, προχώρησε κι ύστερα βρέθηκε στα βουνά. Έπεσε πάνω σε έναν τσοπάνη και τον ρώτησε τι ήταν αυτό που βαστούσε. Ο τσοπάνης το κοίταξε καλά καλά και ύστερα του είπε «ξύλο είναι».
Ο Άγιος γέλασε ικανοποιημένος και έμεινε από τότε κοντά στους ανθρώπους των βουνών.
Όταν βροντά και αστράφτει, πιστεύει ο λαός μας πως είναι ο Αϊ – Λιάς, που τρέχει στον ουρανό με το πυρφόρο αμάξι του και διώχνει το δράκοντα ή το διάβολο με όπλο τους κεραυνούς σαν άλλος Δίας των αρχαίων.
Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου)
Προστάτιδα των ματιών και των οπτικών.
Αγίου Παντελεήμονα (27 Ιουλίου).
Ιατρός που θεράπευε αφιλοκερδώς.
ΑΛΩΝΙΣΜΑ
Το αλώνισμα γίνεται στο αλώνι, πέτρινο ή πήλινο, για να είναι σκληρό και βρίσκεται σε ψηλό μέρος, για να γίνεται πιο εύκολα το λίχνισμα. Γύρω – γύρω βρίσκεται περιτείχισμα, για να μη σκορπίζονται οι σπόροι κατά την εργασία του αλωνισμού. Το αλώνισμα γίνεται έτσι. Χτυπούν τα στάχυα με πολλή δύναμη, είτε με το χέρι ή με ζώα ή με μηχανές, για να αποχωριστεί ο καρπός από τα υπόλοιπα στελέχη.
Επειδή με το χέρι το χτύπημα είναι δύσκολο, χρησιμοποιούν εργαλεία, όπως είναι ο κόπανος ή δικάβαλος ή λιοράβδι. Μετά το χωρισμό του καρπού από τα υπόλοιπα στελέχη, γίνεται το λίχνισμα ή ανέμισμα ή ξανέμισμα, για να μείνει το καθαρό σιτάρι και μετά το μεταφέρουν σε ειδικές αποθήκες.
Σήμερα ο αλωνισμός δεν γίνεται έτσι παρά μόνο μια μικρή παραγωγή (μέχρι 1000 οκάδες). Για μεγαλύτερη παραγωγή χρησιμοποιούν ζώα (βόδια, άλογα ή αγελάδες) και είναι ο συνηθέστερος τρόπος στην Ελλάδα. Με μηχανές γίνεται μόνο στις μεγάλες παραγωγές της Θεσσαλίας, της Θεσσαλονίκης και της Κωπαΐδας.
Το αλώνισμα είναι δύσκολη και σκληρή εργασία. Όταν μάλιστα δε φυσάει αέρας, μπορεί να κρατήσει πολλές μέρες. Έτσι εξαντλούνται και τα ζώα και οι ίδιοι οι άνθρωποι. Ο κυπριακός λαός λέει για το αλώνισμα το παρακάτω τετράστιχο: “Βόδι να μην αλώνιζε, κόρη να μην εγέννα, και νιος να μην εθέριζε, ποτέ του δεν εγέρνα”. Όταν θεριστούν τα στάχυα, σκορπίζονται στο αλώνι.
Εκεί, μένουν για αρκετές μέρες και ξεραίνονται τα καλάμια και οι σπόροι, ώστε να μπορούν να βγουν από τα στάχυα, όταν θα πατηθούν από τα άλογα με τα δοκόνια, δηλαδή βαριές σανίδες που τις σέρνουν τα άλογα ή τα βόδια. Μετά γίνεται το λίχνισμα και η αποθήκευση. Όλο αυτό τον κόπο αποφεύγουν οι αλωνιστικές μηχανές.
Στην Ελλάδα οι αλωνιστικές μηχανές δίνουν κάθε μέρα εργασία 10 – 15 χιλιάδες οκάδες σίτου ή οσπρίου. Το 1927 υπήρχαν 200 περίπου τέτοιες μηχανές, ενώ σήμερα έχουν σχεδόν όλοι οι μεγάλοι γεωργοί.
Οι καλές αλωνιστικές μηχανές αποδίδουν πολύ.
Μια καλή μηχανή πρέπει:
• να μην αφήνει παραπάνω από 2% σπόρια στο άχυρο.
• να σπάει όσο το δυνατόν λιγότερα σπόρια
• να δίνει καθαρά άχυρα
• να είναι ακίνδυνη για τους χειριστές της
• να απαιτεί λιγότερα αγροτικά χέρια
• να απαιτεί λιγότερη καύσιμη ύλη (όσο το δυνατόν πιο λίγη) και
• να είναι απλή και φτηνή.
Λίγο αργότερα δημιουργήθηκε συνδυασμένη θεριστική και αλωνιστική μηχανή. Χρησιμοποιείται πολύ στις μεγάλες γεωργικές παραγωγές (στην Αμερική και στην Αυστραλία, όπου υπάρχει έλλειψη εργατικών χεριών). Τέτοιες μηχανές υπάρχουν και στη χώρα μας. Μπορεί να θερίσει και να αλωνίσει 100 στρέμματα την μέρα και έτσι αποδίδει πολύ (5 – 10 χιλιάδες οκάδες σιτάρι ή άλλο γεωργικό προϊόν, μέσα σε σάκους, έτοιμους για το άλεσμα.
Ο αλωνισμός είναι η πιο κουραστική και πιο ακριβή εργασία των αγροτών. Επίσης, μετά την αντικατάσταση των αγροτικών χεριών από τις μηχανές, κάνουν την εμφάνιση τους και αρρώστιες, όπως του άνθρακα και της τερηδόνας.
Το αλώνισμα γίνεται στο αλώνι, που είναι ένας χώρος κυκλικός και ομαλός κατάλληλος για το αλώνισμα των δημητριακών . Αλώνι επίσης σημαίνει (λόγω σχήματος) φωτεινό στεφάνι στον ήλιο ή στη σελήνη.
Με το νέο αλεύρι οι χωρικοί έφτιαχναν πρώτα μια λειτουργιά, για να την ευλογήσει ο παπάς.
ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ
Ο Ιούλιος έχει τα περισσότερα από τα πανηγύρια των χωριών. Πέρα από τις καθεαυτό δικές του γιορτές-πανηγύρια (των Αγ. Αναργύρων, της Αγ. Κυριακής, του Προφήτη Ηλία, της Αγ. Παρασκευής & του Αγ. Παντελεήμονα), έχει και πολλές γιορτές-πανηγύρια του χειμώνα, που έχουν μεταφερθεί προκειμένου να επιτρέψει η καλοκαιρία τη διεξαγωγή τους & βέβαια τη μεγαλύτερη προσέλευση κόσμου.
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
-«Ο Αηλιάς κόβει σταφύλια και η Αγία Μαρίνα σύκα»
-«Αλωνάρη με τα αλώνια και με τα χρυσά πεπόνια»
-« Αλωνάρης αλωνίζει, στάρι το χωριό γεμίζει»
-«Αλωνάρης μαραίνει τα χορτάρια κι ο Αύγουστος τα παλικάρια»
-«Τζίτζιρας ελάλησε, μαύρη ρόγα γυάλισε»
-«Τον Αλωνάρη δούλευε καλόν Χειμάνα να ‘χεις»
-«Χιόνισε μέσ’ στο Γενάρη, να οι χαρές του Αλωνάρη»
-«Αλωνάρης τ’ αλωνίζει κι Αύγουστος τα ξεχωρίζει»
-«Κάψες τον Αλωνάρη, ευτυχία όλο το χρόνο»
-«Στο κακορίζικο χωριό τον Αλωνάρη βρέχει»
-« Τ’ Αλωναριού τα κάματα, τ’ Αυγούστου τα λιοπύρια»
-« Χόρτο θεροαλωνιστή, ρώγα-ρώγα γυαλιστή»
-«Της Αγια-Μαρίνας ρώγα (ή σύκα) και τ’ Αϊ-Λιος σταφύλι. Και της Αγιάς Παρασκευής γεμάτο το κοφίνι»
– «Πού μοχτάει το χειμώνα, χαίρεται τον Αλωνάρη»
-«Το Θεριστή τον Αλωνάρη πάμπολλα καρβέλια είναι.(Μπόλικο στάρι, μπόλικο ψωμί»