Η αλήθεια είναι ότι από νεαρός -μαθητής του Δημοτικού- οι απόκριες, δηλαδή τα μασκαρέματα των ανθρώπων, οι βωμολοχίες, τα διάφορα πειράγματα και όλα αυτά τέλος πάντων που όλοι μας εννοούμε απόκριες, δεν ήταν κάτι που μου άρεσε. Ήταν μια εσωτερική κατάσταση που όχι μόνο με άφηνε παγερά αδιάφορο αλλά και θα έλεγα ότι μάλλον ντρεπόμουν να πάρω μέρος, όπως πολλά άλλα παιδιά της ηλικίας μου. Τώρα που αναπολώ εκείνα τα όμορφα και αθώα χρόνια, λέω ότι ίσως γι΄ αυτήν την στάση να ευθύνεται το οικογενειακό μου περιβάλλον καθώς ο ψάλτης παππούς μου, δεν επέτρεπε τέτοια μασκαραλίκια, καθώς έλεγε, να γίνονται στο σπίτι μας. Εμείς ξέραμε ότι αποκρεύαμε (νηστεύαμε) για να περιμένουμε το ΠΑΣΧΑ!! Ά, και το βράδυ της Κυριακής της Τυρινής, είχαμε την διαδικασία της συγχώρεσης. Ξεκινούσαμε, εμείς τα παιδιά, από την γιαγιά και τον παππού, τους βάζαμε μετάνοιες, φιλούσαμε το χέρι και λέγαμε τη λέξη συγχωρεμένα !! Έ, και μας έδωναν καμιά εικοσάρα και στην καλύτερη των περιπτώσεων ένα πενηνταράκι ή μια δραχμή για να πάρουμε καραμέλες από το περίπτερο. Φυσικά στο χωριό, τη Διάβα, γίνονταν διάφορα στις απόκριες (μασκαράδες, επισκέψεις σε σπίτια, παιχνίδια, δρώμενα στο μεσοχώρι κ.λ.π, όπως και σε όλα τα χωριά άλλωστε.
Σήμερα που ποια έχουμε συνειδητοποιήσει τί ακριβώς είναι αποκριές οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγματα γύρω απ΄ αυτό το θέμα που αναμφίβολα αποτελεί παράδοση έστω και σε λανθάνουσα έκφανση κατά την εκκλησιαστική άποψη που έχει τις ρίζες στο ιστορικό βάθος της Αρχαίας Ελλάδος.
Η εκκλησία έχοντας επίγνωση του μαγικο-θρησκευτικού πυρήνα πίσω από τον οποίο κρύβονταν οι αρχέγονες δοξασίες και δεισιδαιμονίες είχε τρεις επιλογές. Η πρώτη ήταν να τις απορρίψει, καταδικάζοντάς τες, ως ειδωλολατρικές. Η δεύτερη, να τις υιοθετήσει συλλήβδην και να τις ενσωματώσει μέσα στη νέα πίστη. Και η τρίτη, να τις αγνοήσει, κρατώντας απέναντι τους μια στάση ουδετερότητας αλλά χωρίς να παύει σε κάθε ευκαιρία να τονίζει την παγανιστική τους προέλευση. Η τρίτη επιλογή κρίθηκε ατύπως προτιμότερη, για τον απλούστατο λόγο ότι ο λαός κουβαλώντας μια τέτοια προγονική παράδοση αιώνων, δεν θα ακολουθούσε εύκολα, διότι μέσα στα κύτταρά του κουβαλούσε ιστορικές καταβολές, που μόνο με παιδεία, κατανόηση και αγάπη εκ μέρους της Εκκλησίας, θα μπορούσε κάποτε, ίσως, να αποποιηθεί και να συνειδητοποιήσει αν όχι το βλαβερό, σίγουρα όμως το ανούσιο και αποπροσανατολιστικό των μαγικο-παγανιστικών αυτών τελετών.
Βεβαίως πρέπει να αναφέρουμε πως η Εκκλησία καταδίκασε και απέρριψε τις γιορτές του καρναβαλιού με την 6η Οικουμενική Σύνοδο του 692, όμως με μια υπέροχη στάση ανοχής και αγάπης παρακολούθησε το λαό να το συνδέει, έστω και τυπικά, με το εορτολόγιο της Εκκλησίας, μέσω της εξαγνιστικής Σαρακοστής. Δηλαδή συνδυάζεται το γλέντι ο χορός και το ξεφάντωμα, με την αυστηρή νηστεία και τη λατρεία της Μ. Τεσσαρακοστής, η οποία θα επακολουθήσει. Και θα απαιτήσει από τον πιστό λαό να ακολουθήσει την κατανυκτική λατρευτική ατμόσφαιρα της Εκκλησίας, με τα Απόδειπνα, τους Κατανυκτικούς εσπερινούς και τους Χαιρετισμούς, την μεγάλη πορεία προς το κέντρο των εκδηλώσεων, την Μεγάλη Κυριακή του Πάσχα.
Οι Απόκριες συνεπώς είναι η πόρτα της Μεγάλης Σαρακοστής, η αρχή μιας πορείας μέσα στο χρόνο που καταλήγει στη Μεγάλη Εβδομάδα και στο Πάσχα. Όλο αυτό το διάστημα είναι σαν την πορεία της επιστροφής ενός εξόριστου πρίγκιπα στο βασίλειό του, όπου θα στεφθεί βασιλιάς. Αυτός ο εξόριστος πρίγκιπας είμαστε εμείς, οι άνθρωποι. Το βασίλειό μας είναι ο παράδεισος και το στέμμα μας είναι το φωτοστέφανο των αγίων. Η μέρα της πολυπόθητης επιστροφής μας είναι το Πάσχα. Όλη αυτή η περίοδος (Απόκριες, Μ. Σαρακοστή, Μ. Εβδομάδα, μέχρι το Μ. Σάββατο) λέγεται Τριώδιο, επειδή στην εκκλησία ψέλνονται κάποια μουσικά έργα βυζαντινά (οι «κανόνες»), που, αντί για οκτώ ή εννέα ωδές (τμήματα, «τραγούδια»), έχουν μόνο τρία. Και το βιβλίο που γράφει όσα ψάλλονται και διαβάζονται στην εκκλησία αυτές τις δέκα εβδομάδες λέγεται «Τριώδιο», γι’ αυτό και λέμε «άνοιξε το Τριώδι» (το βιβλίο).
Όλη η περίοδος του Τριωδίου μιλάει για τον αγώνα του ανθρώπου να μετανοήσει, να πολεμήσει ενάντια στα πάθη του (τις αρνητικές πλευρές του εαυτού, που είναι πολύ ισχυρές) και να επιστρέψει κοντά στο Χριστό. Και όλες τις Κυριακές της Αποκριάς και της Μ. Σαρακοστής στην εκκλησία γιορτάζουμε κάποιον άγιο ή κάποιο γεγονός που έχει σχέση με το πλησίασμα ανθρώπου και Θεού και το πώς ο άνθρωπος γίνεται μικρός θεός, δηλαδή άγιος. Συγκεκριμένα οι τέσσερις Κυριακές της Αποκριάς είναι αφιερωμένες στη μετάνοια, την εξομολόγηση και τη σωτηρία και διαβάζονται στη λειτουργία συγκλονιστικά ευαγγέλια, που μιλούν γι’ αυτό το θέμα. Η χαρά της Αποκριάς στην Εκκλησία προέρχεται από αυτό: από την αλλαγή της ζωής του ανθρώπου (μετάνοια) και την επιστροφή του στο Χριστό.
Η 1η Κυριακή, με την οποία ανοίγει η Αποκριά, είναι η Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου και στην εκκλησία διαβάζεται το ευαγγέλιο με αυτήν την παραβολή, δηλ. ιστορία που είπε ο Χριστός για να δώσει τους ανθρώπους ένα μήνυμα. Η παραβολή (κατά Λουκάν, κεφ. 18) μιλάει για τον θρησκευόμενο υποκριτή και το μετανοημένο αμαρτωλό, γι’ αυτό και μ’ αυτήν ανοίγει το Τριώδιο.
Η 2η Κυριακή είναι η Κυριακή του Ασώτου και διαβάζεται αυτή η πασίγνωστη παραβολή (κατά Λουκάν, κεφ. 15), που μιλάει για την επιστροφή του αμαρτωλού στο Θεό, την αγάπη του Θεού και το πρόβλημα της συγχώρησης του συνανθρώπου μας από εμάς τους δήθεν «ηθικούς». Αυτή την παραβολή διάβασε, όταν ήταν εξόριστος, ο κορυφαίος Ρώσος συγγραφέας Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, από μια Καινή Διαθήκη που της έκοβε κάθε μέρα μια σελίδα, έβαζε μέσα… καπνό κι έστριβε τσιγάρο. Και, ενώ μέχρι τότε ήταν άθεος, συγκλονίστηκε τόσο, που πίστεψε στο Χριστό.
Η 3η Κυριακή λέγεται Κυριακή των Απόκρεων, που σημαίνει σταμάτημα της κρεοφαγίας (απόκρεω = από + κρέας). Στη θεία λειτουργία διαβάζεται το ευαγγέλιο της Μέλλουσας Κρίσης (κατά Ματθαίον, κεφ. 25), όπου ο Χριστός περιγράφει, με κάπως συμβολικό τρόπο, πώς θα γίνει η δευτέρα παρουσία και η τοποθέτηση όλων των ανθρώπων στον παράδεισο ή στην κόλαση. Εκεί ακούγονται τα περίφημα λόγια του Χριστού: «Αφού το κάνατε σε έναν από τους αδελφούς μου τους ελαχίστους, σε μένα το κάνατε» ή «δεν το κάνατε» («εφόσον εποιήσατε ενί τούτων των αδελφών μου των ελαχίστων, εμοί εποιήσατε»). Ίσως γι’ αυτό η Εκκλησία θέσπισε το Σάββατο πριν την Κυριακή αυτή να γίνεται μνημόσυνο όλων των χριστιανών, όλων των εποχών, γνωστών και αγνώστων, είναι δηλαδή το Ψυχοσάββατο. Πηγαίνουμε στην εκκλησία κόλλυβα για τους δικούς μας, Σάββατο πρωί στη λειτουργία ή απόγευμα Παρασκευής στον εσπερινό.
Τα κόλλυβα (βρασμένο σιτάρι )συμβολίζουν την ανάσταση των νεκρών, γιατί, όπως σπέρνουμε το σιτάρι κι αυτό φυτρώνει, έτσι θάβουμε τους ανθρώπους, αλλά εκείνοι θ’ αναστηθούν στην δευτέρα παρουσία. Αυτά βασίζονται σε λόγια του Ιησού Χριστό στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, κεφ. 12, στίχ. 24.
Κάθε Σάββατο είναι ημέρα των ψυχών και η κανονική ημέρα των μνημοσύνων – αντίθετα, κάθε Κυριακή είναι ημέρα χαράς, ένα μικρό Πάσχα. Και τούτο, επειδή το Μέγα Σάββατο ο Χριστός ήταν νεκρός (στον Άδη), ενώ την Κυριακή αναστήθηκε. Η λέξη Σάββατο σημαίνει στα εβραϊκά «ανάπαυση» και οι χριστιανοί ερμηνεύουμε την 7η Ημέρα της Δημιουργίας (όπου ο Θεός «αναπαύθηκε» και την οποία ευλόγησε ως ημέρα λατρείας Του) ως προτύπωση του Μ. Σαββάτου, όπου ο Θεάνθρωπος αναπαύθηκε από τους πόνους και την αγωνία της Μ. Εβδομάδας.
Η 4η και τελευταία Κυριακή λέγεται Κυριακή της Τυρινής ή Τυροφάγου, επειδή κανονικά την τελευταία εβδομάδα της Αποκριάς δεν τρώμε κρέας, αλλά μόνο ψάρι και τυροκομικά, για να πάμε σταδιακά και όχι απότομα στη νηστεία της Μ. Σαρακοστής. Στη λειτουργία διαβάζεται ευαγγέλιο (Ματθ. 6, 14-21) με διδασκαλίες του Χριστού για τη συγχώρηση του συνανθρώπου, την ειλικρινή νηστεία και την προτίμηση των ουράνιων θησαυρών από το γήινο (και συχνά ματωμένο) χρυσάφι, που ο πόθος του θολώνει το μυαλό. Αυτή η μέρα είναι αφιερωμένη στην έξωση του Αδάμ και της Εύας από τον παράδεισο! Και τούτο επειδή (α) με αυτό άρχισαν όλα, η εξορία του ανθρώπου, του πρίγκιπα που λέγαμε πριν, και (β) στην Αγία Γραφή η αμαρτία των πρωτοπλάστων συμβολίζεται με το φάγωμα ενός καρπού, και η Σαρακοστή, που αρχίζει την άλλη μέρα, συνδέεται κι αυτή με τη διατροφή (δεν τρώμε «πασχαλινά», δηλ. αρτύσιμα = μη νηστίσιμα), άρα ταιριάζει.
Ας τα έχουμε όλα αυτά υπ΄ όψιν ώστε να γνωρίζουμε τί ακριβώς είναι οι απόκριες και πως μέσα από την πίστη μας γιορτάζουμε. Η γνώση και η μελέτη των παραδόσεών μας, των ηθών και εθίμων, ξεχωρίζοντάς τα από ξενόφερτες επιρροές όπως λ.χ το καρναβάλι!