Το όνομα του Μίκη Θεοδωράκη παραπέμπει στην ελευθερία, την ελευθερία την οποία τόσο συχνά τραγούδησε, την ελευθερία που κέρδισε πληρώνοντάς την με τίμημα την παρανομία, τις φυλακίσεις, τα βασανιστήρια και τις εξορίες, επίσης την ελευθερία έκφρασης την οποία επανέκτησε ύστερα από αλλεπάλληλες απαγορεύσεις του έργου του, επειδή συμβόλιζε τον αγώνα ενάντια σε κάθε μορφή ταπείνωσης του ανθρώπου, ενάντια σε κάθε προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου. Αυτός ο υμνητής της μάχης κατά των απολυταρχικών πολιτευμάτων είναι σ’ ολόκληρο τον κόσμο και για σειρά γενεών ένας ζωντανός μύθος, μια πηγή έμπνευσης που ενσαρκώνει ο καλλιτέχνης μέσα στην κοινωνία.
Ο Μ. Θεοδωράκης γεννήθηκε στη Χίο το 1925.… υπό την προστασία της θαυματουργής εικόνας του Αρχάγγελου Μιχαήλ. Διηγείται ο ίδιος: «Την είχαν βρει, λένε, στα χρόνια της τούρκικης σκλαβιάς στο λιμάνι της Χίου. Θάμα! Ο Θεός τη φύλαξε, κι αυτός πού την έσωσε πήρε την ευλογία του. Μες στον πυρετό μου, μ’ έβαζαν να φιλώ την εικόνα, που την είχαν συνέχεια κάτω από το προσκεφάλι μου. Έκτοτε, σε κάθε αρρώστια, δε μ’ έσωζε ούτε ο γιατρός ούτε τα φάρμακα, αλλά ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, με τα χρυσά φτερά του και το βλέμμα το μελαγχολικό».
Ο Αρχάγγελος θα παρουσιαστεί εν συνεχεία πολλές φορές, για να γιατρέψει τον προστατευόμενό του, να σώσει τη ζωή του, να καθοδηγήσει τα βήματά του, να του ψιθυρίσει λόγια και να τον σηκώσει στον ουρανό. Ετούτος πάλι θα πιάνει κουβέντα μαζί του, θα νιώθει τις φτερούγες του να χτυπάνε πάνω από το κεφάλι του, θα επικαλείται τη βοήθειά του, ακόμη και όταν πρόκειται να τραβήξει τη σκανδάλη για να σκοτώσει.
Οι δρόμοι της ζωής του Μίκη Θεοδωράκη θα τον φέρουν από πολύ νωρίς, με τρόπο οριστικό και αξεχώριστο, στη μουσική και στην πολιτική.
Τη μουσική θα την ανακαλύψει μόνος του, χωρίς βοήθεια από πουθενά. Από τότε που η οικογένειά του ζούσε στο Αργοστόλι (1933 – 1936), το άκουσμα ενός έντεχνου μουσικού έργου του προκαλεί «μια ανεξήγητη έλξη», μια γλυκιά μελαγχολία, ενίοτε και πόνο. Λίγο αργότερα θα καταλάβει ότι η μουσική αποτελεί για αυτόν ζωτική ανάγκη, είναι ο δικός του λόγος να συνεχίσει να ζει, και ταυτόχρονα το είδος της μουσικής που είχε διαλέξει να ακούει ήταν μια μορφή σύγκρουσης με τη μίζερη ελληνική πραγματικότητα, μια πρώτη εξέγερση θα μπορούσαμε να πούμε.
Όμως εσύ, μου λένε, έχεις ταλέντο και πρέπει να το διαφυλάξεις. Ξεχνούν πως όλη τη ζωή μου τη μοίρασα σε αγώνες και σε μουσική. Και είναι οι αγώνες και η μουσική τόσο δεμένα πια μέσα μου, ώστε δεν μπορώ να φανταστώ ούτε αγώνες χωρίς τραγούδι ούτε τραγούδι χωρίς αγώνα.
Η πολιτική ζωή του Θεοδωράκη αρχίζει ουσιαστικά με την προσχώρησή του στον μαρξισμό και την αριστερά, σε πολύ νεαρή ηλικία επίσης, πριν καλά καλά τελειώσει το τότε γυμνάσιο. Το έδαφος όπου θα ριζώσει αυτός ο πολιτικός και ήκιστα θεωρητικός μαρξισμός έχει γεωργηθεί από τον χριστιανισμό της μάνας του και τον πατριωτισμό του πατέρα του. Ο ιδιότυπος χριστιανισμός του ταυτίζεται με μια συμπαντική εκδοχή της αγάπης. «Γοητευμένος από τον Ιησού Χριστό και τη διδασκαλία του, πήγαινα συχνά στην εκκλησία, όπου στην αρχή συμμετείχα στη χορωδία, για να κάνω στα 1942 το δικό μου χορωδιακό σύνολο για το οποίο κάθε Κυριακή συνέθετα καινούργια εκκλησιαστικά έργα. Κάποτε συνειδητοποίησα ότι το αγαπάτε αλλήλους, δηλαδή η Αγάπη, είναι η συνεκτική πεμπτουσία της Αρμονίας, γεγονός που με έφερε πιο κοντά στον Χριστιανισμό».
Ο Μίκης, όσο ζούσε, ήταν και κάτι ακόμα πολύ, πολύ σημαντικό! Ο Μίκης ήταν βουτηχτής…Την ώρα που όλοι εμείς καθόμαστε στον βράχο και χαζεύαμε την θέα του ήλιου, του ορίζοντα, της θάλασσας, αυτός σηκωνόταν, έφτανε στην άκρη του βράχου και, από ψηλά, πηδούσε στα κύματα, πάλευε κρατώντας την ανάσα του να φτάσει στο βάθος της ψυχής του Έλληνα, εκεί που ίσως υπάρχει μια εξήγηση και για τα ανεξήγητα, τα παράλογα, τα αδικαιολόγητα που μας διχάζουν, που μας κάνουν κομμάτια ενώ είμαστε «ένα»! Ο Μίκης, λοιπόν, ήταν ο αιώνιος βουτηχτής, αυτός που μας έδειχνε το νόημα, τη δύναμή μας.
Ευχαριστούμε αυτόν τον μεγάλο καλλιτέχνη για την ειρήνη της ιδιοφυούς και γόνιμης απλότητάς του. Μπόρεσε, καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον, να μας χαρίσει ένα συγκλονιστικό μουσικό έργο, εμπνευσμένο από την πολιτιστική παράδοση του λαού μας, και να σταθεί υπόδειγμα φανερώνοντας πόσο η πολιτική στράτευση και η τέχνη μπορούν να πλουτίσουν η μία την άλλη. Το έργο και η ζωή του αξίζουν λοιπόν τους υψίστους επαίνους.