Ο Μίκης Θεοδωράκης, εκτός από την παγκοσμίως αναγνωρισμένη συνθετική του δραστηριότητα, υπήρξε και ποιητής, με έργα που αντανακλούν τις προσωπικές του εμπειρίες, τα συναισθήματα και τις σκέψεις του. Μερικά από τα ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί από τον ίδιο, ενώ άλλα παραμένουν ως λογοτεχνικά έργα.
Χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Ντίνος Μάης για την έκδοση των πρώτων του ποιημάτων. Συγκεκριμένα, το 1941, στην Τρίπολη, δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο “ΣΙΑΟ” υπό αυτό το ψευδώνυμο.
Ο ίδιος ο Θεοδωράκης μελοποίησε αρκετά από τα ποιήματά του, ενσωματώνοντάς τα σε μουσικά έργα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το τραγούδι “Μαργαρίτα Μαργαρώ” από τον κύκλο τραγουδιών “Αρχιπέλαγος” (1962), όπου οι στίχοι γράφτηκαν από τον ίδιο.
Η ποιητική γραφή του Θεοδωράκη προσφέρει μια βαθύτερη κατανόηση της σκέψης και της φιλοσοφίας του, αποκαλύπτοντας πτυχές της προσωπικότητάς του που ίσως δεν είναι ευρέως γνωστές.
Στις 21 Αυγούστου πιάστηκα στο Χαϊδάρι. Στο τέταρτο πάτωμα στην οδό Μπουμπουλίνας, στο κελί αρ. 4, περίμενα το μαρτύριο και το θάνατο. Στις 4 Σεπτεμβρίου μου έφεραν χαρτί και μολύβι. Τότε έγραψα 32 ποιήματα. Τις προηγούμενες νύχτες τις πέρασα άγρυπνος με την πλάτη κολλημένη στον τοίχο, περιμένοντας από στιγμή σε στιγμή να με πάρουν για το μαρτύριο ή για την εκτέλεση. Όλη μου η ύπαρξη σημαδεύτηκε από την αναμονή του βέβαιου θανάτου. Καθώς ο χρόνος κυλούσε επίμονα και βασανιστικά, έβλεπα με το νου μου καθαρά την εικόνα της τελευταίας στιγμής. Ο πρωινός ουρανός είχε ένα χρώμα βαθιά γαλάζιο. Η ατμόσφαιρα διάφανη, με κρυσταλλένια καθαρότητα. Τι θα φώναζα σ΄αυτήν τη στιγμή του τέλους; Αυτή η σκέψη μου έγινε τυραννική. Ένας φρουρός έμενε πάντα μαζί μου μέσα στο κελί. Αν είχε κάποια κατανόηση μπορούσε τότε να κουβεντιάζω λίγο μαζί του. Ζήτω η ζωή! Ζήτω η ζωή! Να φωνάξω άραγες «ζήτω η ομορφιά», «ζήτω η αγάπη»;
Τότε σκεφτόμουνα πως έμεινα ένας αδιόρθωτος ρομαντικός. Υπάρχει ζωή! Υπάρχει ζωή! Υπάρχει ζωή!
Το 1974 κυκλοφορεί ο δίσκος “Στην Ανατολή”, με τραγούδια του Θεοδωράκη. Με δικούς του στίχους είναι τα τραγούδια Άστατο πουλί, Δέκα παληκάρια, Μες στην ταβέρνα, Φωτιές φωτιές, Βουνά σας χαιρετώ και Στην Ανατολή.
Ο ίδιος ο Μ. Θεοδωράκης αναφέρει:
«…Κι έτσι έγραψα το τραγούδι “Στην Ανατολή” εμπνευσμένο από τις γειτονιές όπου έζησα και ανήκα κι εγώ. Τις λέγαμε τότε, τον καιρό της Κατοχής, Ανατολικές Συνοικίες. Εκεί ανήκα κι εγώ και εκεί δώσαμε τις μάχες ενάντια στον καινούργιο καταχτητή, τους Άγγλους ιμπεριαλιστές, στα Δεκεμβριανά και εκεί πάλι θ’ αρχίσουμε σιγά σιγά την οργάνωση του Λαού και είμαι βέβαιος πως τίποτα δεν πήγε χαμένο…»
Η ποίηση του Μίκη Θεοδωράκη αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, προσφέροντας μια μοναδική ματιά στην ψυχή και το πνεύμα ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες δημιουργούς. Η ποιητική γραφή του στο μουσικό του έργο, ως βίωμα του ίδιου του Μίκη, ταυτίζεται με την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Στην ποίησή του και στους στίχους του, βλέπουμε ανάγλυφα τις θυσίες, τους αγώνες, τις ελπίδες, κρυφές και φανερές, του λαού, αλλά και του ίδιου.