Ο Μίκης Θεοδωράκης, αυτή η απίστευτη πολυδιάστατη μουσική ιδιοφυία, άφησε το προσωπικό του στίγμα και στην Έβδομη Τέχνη. Mαζί με το σπουδαίο του έργο και την τεράστια κληρονομιά που άφησε πίσω μετά το θάνατό του, έγραψε κινηματογραφικές μουσικές από τη φυλακή και από την εξορία, μουσικές που έφτασαν ως τις Χρυσές Σφαίρες, για ταινίες που βραβεύτηκαν με Όσκαρ, μουσικές που χόρεψε ο Άντονι Κουίν και διασκεύασαν οι Beatles, που καθόρισαν έργα και φιλμογραφίες, μελωδίες που μπορούσαν να έχουν προέλθει από μια συμφωνική ορχήστρα ή από μια πολυπαιγμένη κασέτα με 14 λεπτά ήχου.
Για μένα ο κινηματογράφος είναι μια σύγχρονη τέχνη στην οποία ενώνονται όλα: ιστορία, σκηνοθεσία, φωτογραφία, μουσική, τα πάντα…
Όλα ξεκίνησαν το 1953 όταν ο Θεοδωράκης γράφει την πρώτη του κινηματογραφική μουσική για την ταινία της Μαρίας Πλυτά «Εύα». Ακολουθούν «Ο γολγοθάς μιας ορφανής» των Δαδήρα και Νικολαϊδη, το 1954. «Το ξυπόλητο τάγμα» του Τάλας, την ίδια χρονιά. «Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε» το 1956 και «Honeymoon» το 1958 – και οι δύο σε σκηνοθεσία Πάουελ. «Οι εραστές του Τερουέλ» του Ρουλό το 1959, «Μυρτιά» του Καραγιάννη το 1960, «Συνοικία το όνειρο» το 1961, «Το μπλόκο» του Άδωνι Κύρου το 1965. «Ηλέκτρα» το 1963, «Τα ψάρια βγήκαν στη στεριά» (1966), «Τρωάδες» το 1971 και «Ιφιγένεια» το 1976 – και οι τέσσερις σε σκηνοθεσία Κακογιάννη. «Φαίδρα» το 1961 και «Δοκιμή» το 1974, του Ζυλ Ντασσέν, «Η σκιά της γάτας» του Τζον Γκίλινγκ το 1961, «Ζ» (1969) και «Κατάσταση πολιορκίας» (1971) του Γαβρά, «Serpico» του Σίντνεϊ Λούμετ (1973). «Εδώ Πολυτεχνείο» του Μακρή (1974), «Στρατάρχης Τίτο» του Στιπ Ντέλιτς (1974), «Actas de Marucia» του Λίτιν το 1975.
Το 1953, και ενώ ο Μίκης έχει ήδη ξεκινήσει να γράφει τραγούδια για ελληνικές ταινίες, δέχεται πρόταση για να επενδύσει μουσικά την ταινία του Γκρεκ Τάλας (Γρηγόρης Θαλασσινός) «Ξυπόλυτο Τάγμα». Όπως και έκανε, με την αρωγή τής Συμφωνικής Ορχήστρας Αθηνών. Έτσι, αρχίζει και διεθνώς η καριέρα του ως συνθέτη κινηματογραφικής μουσικής. Η ταινία είναι ένα αντιπολεμικό δράμα και θεωρείται «σταθμός» στον νεότερο ελληνικό Κινηματογράφο. Την περίοδο της κατοχής μια ομάδα ορφανών παιδιών από τη Θεσσαλονίκη συγκροτεί μια ηρωική συμμορία, γνωστή ως «Ξυπόλητο Τάγμα», που κλέβει τρόφιμα και φάρμακα από τους Γερμανούς και τους μαυραγορίτες. Ήταν ένα από τα ελάχιστα δείγματα ελληνικού νεορεαλισμού και υποψήφιο για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας το 1954.
Το 1956, ο Θεοδωράκης γράφει τη μουσική για την ταινία «I’ll Met By Moonlight» («Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε») των Μάικλ Πάουελ και Πρέσμπουργκερ. Πρόκειται για αληθινή ιστορία. Ο υποστράτηγος Karl Heinrich Georg Ferdinand Kreipe, για τη Βέρμαχτ ήταν ένας ζωντανός θρύλος. Πολεμούσε από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και στον Δεύτερο είχε διακριθεί και παρασημοφορηθεί για τις ικανότητες και το θάρρος του στο Ανατολικό μέτωπο. Η ταινία δείχνει πώς απήχθη από μια ντουζίνα ντόπιους Κρητικούς και άγγλους κομάντο.
Η επόμενη μεγάλη μουσική παρουσία του Μίκη γίνεται στην αλησμόνητη ταινία του Αλέκου Αλεξανδράκη, το 1961. Η «Συνοικία το όνειρο», με έντονες τις επιρροές από τον ιταλικό νεορεαλισμό, γεμίζει από τη μουσική του Θεοδωράκη που έχει ως κέντρο βάρους το τραγούδι «Βρέχει στη φτωχογειτονιά»: οι στίχοι του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη «παντρεύονται» με τη λαϊκή ερμηνεία του «σερ» Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Το 1962 ο Μιχάλης Κακογιάννης συναντά τον Μίκη στη μεταφορά στη μεγάλη οθόνη της τραγωδίας του Ευριπίδη «Ηλέκτρα» – μία από τις γνωστότερες παραγωγές της Φίνος Φιλμ. Η ταινία υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας την ίδια χρονιά, ενώ κέρδισε το βραβείο καλύτερης κινηματογραφικής μεταφοράς στο Φεστιβάλ των Καννών. Συνολικά, κέρδισε περισσότερες από 24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία. Οι κριτικές τής ταινίας υπήρξαν ενθουσιώδεις και με θετικά σχόλια αναφέρθηκαν στο συγκεκριμένο έργο του Κακογιάννη οι New York Times, που θεωρούν την «Ηλέκτρα» «εκθαμβωτική εκμετάλλευση του κινηματογραφικού μέσου που μετουσιώνει το χρυσάφι της προφορικής ποίησης σε μια άλλη μορφή τέχνης». Για τη Le Monde το συνολικό έργο «ήταν ένα εκπληκτικό κατόρθωμα, μια ταινία συγκλονιστική, που βγάζει από τον καθένα μας ό,τι καλύτερο έχει μέσα του». Μεγάλη στιγμή, στη Θεσσαλονίκη, όταν ο Μίκης πήρε το Πρώτο Βραβείο στο ομώνυμο φεστιβάλ.
Επιπλέον το 1962, γράφει τη μουσική για την ταινία του Ντασέν «Φαίδρα», με τη Μελίνα Μερκούρη και τον Άντονι Πέρκινς. Η ταινία βασίζεται στην τραγωδία του Ευριπίδη «Ιππόλυτος». Η γυναίκα ενός εφοπλιστή δημιουργεί σχέση με τον γιο τού συζύγου της από τον πρώτο του γάμο. Η ταινία χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος ο σκηνοθέτης μας συστήνει τα πρόσωπα του έργου και παίζει μαζί τους. Στο τέλος της πρώτης ώρας η Φαίδρα τον διατάζει: «Μην έλθεις στην Ελλάδα». Στο δεύτερο μέρος της ταινίας, ο Αλέξης την παρακούει και τη βρίσκει στην Υδρα. Εκεί θα γραφτεί και ο επίλογος…
Για τον «Ζορμπά», του 1964, την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη, ο Θεοδωράκης θα χρησιμοποιήσει ως βασικό θέμα έναν παλιό κρητικό χορό, που ο ίδιος είχε ανασυνθέσει το 1960: «Κάθε φορά που πάω να πλαντάξω, κάτι μου φωνάζει μέσα μου “χόρεψε και χορεύω”». Πρόκειται για τη βρετανική-ελληνική ταινία του 1964, με τους Άντονι Κουίν, Άλαν Μπέιτς, Ειρήνη Παππά και Σωτήρη Μουστάκα. Είναι βασισμένη στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Η ταινία απέσπασε τρία βραβεία Όσκαρ το 1964, με σημαντικότερο το Όσκαρ β’ γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία τής Λίλα Κέντροβα, στον ρόλο της Μαντάμ Ορντάνς. Η μουσική του Μίκη έγινε παγκοσμίως γνωστή ως «Συρτάκι».
Το 1965, δίνει τις μουσικές του στο «Μπλόκο», μια ελληνική αντιστασιακή ταινία του Άδωνι Κύρου που αναφέρεται στο μπλόκο της Κοκκινιάς. Μια νύχτα του 1944 οι Γερμανοί συλλαμβάνουν έναν μαυραγορίτη στην Κοκκινιά και τον πιέζουν να καταδώσει τους αντιστασιακούς, αλλιώς θα τον εκτελέσουν. Πρωταγωνιστούν: Μάνος Κατράκης, Κώστας Καζάκος, Γιάννης Φέρτης, Αλεξάνδρα Λαδικού, Ζωρζ Σαρρή, Ξένια Καλογεροπούλου, Κούλα Αγαγιώτου, Κώστας Μπάκας.
Το 1967 ο Μίκης δίνει μουσική για την «The Day the Fish Came Out». Πρόκειται για μια αγγλοελληνική παραγωγή του 1967, που διηύθυνε, παρήγαγε και σκηνοθέτησε ο Μιχάλης Κακογιάννης. Ο Θεοδωράκης κινείται σε ηλεκτρικούς ρυθμούς – ίσως και στην ψυχεδέλεια. Τα «Stand by for the tourist boom» και «The sonic boom» τα έψαχναν πολλοί DJs για να κάνουν τα δικά τους samples.
«Ζ» είναι ο τίτλος ταινίας του Κώστα Γαβρά, παραγωγής 1969, με θέμα τη δολοφονία τού αριστερού βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη και την αναζήτηση των ενόχων από τον ανακριτή Χρήστο Σαρτζετάκη, μετέπειτα Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα που έγραψε το 1966 ο Βασίλης Βασιλικός. Πρόθεση των δημιουργών ήταν το «Ζ» του τίτλου να προφέρεται «Ζει» και όχι «Ζήτα», καθώς ήθελαν να εκφράζει ηχητικά το ρήμα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις που έγιναν όταν σκοτώθηκε ο βουλευτής – «Λαμπράκη, ζεις, εσύ μας οδηγείς» και «Ζει, Ζει, Ζει». Πρωταγωνιστούν οι Ζαν Λουί Τρεντινιάν, Ιβ Μοντάν, Ειρήνη Παππά, Ζακ Περέν. Υπό τις νότες, φυσικά, του Μίκη. Η ταινία είναι συγκλονιστική και κάνει τον γύρο του κόσμου. Η μουσική τού «Ζ» γίνεται παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης και ξεσηκωμού στις φοιτητικές κινητοποιήσεις, αλλά και στους λαϊκούς αγώνες. Το 1970 θα τιμηθεί με Α’ Βραβείο μουσικής στα BAFTA AWARDS.
Δυστυχώς, μετά την “Ηλέκτρα” και τον “Ζορμπά”, είχα μπει για καλά μέσα στους Λαμπράκηδες και δεν μπόρεσα να ασχοληθώ όσο ήθελα με αυτό το υπέροχο πράγμα που είναι ο κινηματογράφος. Ακόμα και το “Ζ” το έγραψα στη Ζάτουνα και φυσικά άλλος το ενορχήστρωσε. Μετά, όταν ηχογραφούσα τη μουσική για την “Κατάσταση Πολιορκίας” του Γαβρά στο Παρίσι, το μυαλό μου δεν ήταν εκεί, αλλά στις συνεδριάσεις για την αντίσταση. Η αντίσταση έφαγε όλη την καριέρα που θα μπορούσα να κάνω στον κινηματογράφο, όχι μόνο εμπορική, αλλά κυρίως μουσική. Γιατί είχα ιδέες, λάτρευα τον κινηματογράφο… Οι Αμερικανοί μού έδιναν όλα τα μέσα. Αυτό είναι το μείον της ζωής μου, το ομολογώ…
Ερχόμαστε στο 1971, όταν ο Μίκης γράφει τη μουσική για μια ακόμα ταινία τού Μιχάλη Κακογιάννη, τις «Τρωάδες». Ο σκηνοθέτης χρησιμοποίησε το έργο τού Ευριπίδη (στην περίφημη μετάφραση της Έντιθ Χάμιλτον) ως βάση για το έργο του. Στο έργο πρωταγωνιστούσαν η αμερικανίδα ηθοποιός Κάθριν Χέπμπορν ως Εκάβη, οι Βρετανοί Βανέσα Ρεντγκρέιβ και Μπράιαν Μπλεσντ ως Ανδρομάχη και Ταλθύβιος, η γαλλοκαναδή ηθοποιός Ζενεβιέβ Μπιζολντ ως Κασσάνδρα, η ελληνίδα ηθοποιός Ειρήνη Παππά ως Ελένη και ο Πάτρικ Μαγκί, ηθοποιός γεννημένος στη Βόρεια Ιρλανδία, ως Μενέλαος.
Το 1972, η εποποιία του Κώστα Γαβρά στον κινηματογράφο συνεχίζεται με την παραγωγή του «Κατάσταση πολιορκίας» («Etat de siege»). Εξαιρετικό πολιτικό θρίλερ με θέμα την απαγωγή, ανάκριση και εκτέλεση του Νταν Μιτριόνε, εκπαιδευτή των λατινοαμερικανικών αστυνομιών στις σύγχρονες «τεχνικές ανάκρισης» της CIA, από τους αντάρτες πόλης Τουπαμάρος της Ουρουγουάης (1970) Πρόκειται για πραγματική ιστορία, με πρωταγωνιστή τον Ιβ Μοντάν στον ρόλο τού Φιλίπ Μίκαελ Σαντόρε, «κατά κόσμο» Νταν Μιτριόνε. Η μουσική της ταινίας, δια χειρός Μίκη, αποκτά υποψηφιότητα για Α΄ Βραβείο Μουσικής, το 1974, στα BAFTA AWARDS.
Φτάσαμε στο 1973 για τον «Σέρπικο», σε σκηνοθεσία Σίντνεϊ Λιούμετ με τους Αλ Πατσίνο και Τζον Ρόντολφ. Πρόκειται για αστυνομική ταινία με βαθιές κοινωνικές προεκτάσεις γύρω από τη δράση ενός αγνού αστυνομικού που αρνείται να συνεργαστεί με τους προστάτες τού οργανωμένου εγκλήματος. Το μουσικό θέμα για την ταινία γράφτηκε το 1973 και ήταν υποψήφιο για Grammy. Δύο χρόνια μετά, ο Θεοδωράκης πρόσθεσε σε αυτό τους στίχους από το ποίημα του Μανόλη Αναγνωστάκη, «Δρόμοι Παλιοί» και το συμπεριέλαβε στον δίσκο «Μπαλάντες», σε ερμηνεία Μαργαρίτας Ζορμπαλά.
Το 1977 είναι ο επόμενος μεγάλος κινηματογραφικός σταθμός τού μεγάλου μας συνθέτη, πάλι με τον Μιχάλη Κακογιάννη, στην ταινία του «Ιφιγένεια» και μία πλειάδα εκλεκτών Ελλήνων ηθοποιών απαρτίζει το καστ: η μικρή τότε Τατιάνα Παπαμόσχου, η Ειρήνη Παπά και ακόμη οι Μάνος Κατράκης, Αλέκα Κατσέλη, Νότης Περγιάλης, Κώστας Καζάκος, Κώστας Καρράς, Πάνος Μιχαλόπουλος, Γιάννης Φέρτης, Τάκης Εμμανουήλ. Η ταινία προβάλλεται στο φεστιβάλ των Καννών και αποσπά εξαιρετικές κριτικές και πολλά βραβεία, καθώς και μία ακόμη υποψηφιότητα για το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας.
Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» είναι ελληνική δραματική, ιστορική, βιογραφική κινηματογραφική ταινία, του 1980. Τη σκηνοθεσία την υπέγραψε ο Νίκος Τζίμας, ενώ ο ίδιος έγραψε και το σενάριο, που είναι βασισμένο στις τελευταίες μέρες του Νίκου Μπελογιάννη. Στην ταινία πρωταγωνιστούν οι Φοίβος Γκικόπουλος, Πέτρος Φυσσούν, Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Κώστας Καζάκος, Αντώνης Αντωνίου, Μάνος Κατράκης, Αλέκος Αλεξανδράκης και άλλοι γνωστοί έλληνες ηθοποιοί. Τη μουσική τη συνέθεσε, φυσικά, ο Μίκης Θεοδωράκης, ενώ ερμηνευτές ήταν ο Μαργαρίτα Ζορμπαλά, αλλά και η χορωδία Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην ταινία ακούγεται και το γνωστό τραγούδι «Εμπρός της γης οι κολασμένοι». Μάλιστα, κυκλοφόρησε και το soundtrack της ταινίας από τη δισκογραφική Λύρα. Οι στίχοι είναι του Γιάννη Θεοδωράκη.
Το 2000 βρίσκει τον Θεοδωράκη να γράφει τη μουσική στην ταινία «Φοβού τους Έλληνες», του John Tatoulis, με τους Λάκη Λαζόπουλο, Ζωή Καρύδη, Νόνη Ιωαννίδου, Τζον Μπλούθαλ, Τάσο Παλαντζίδη, Τασσώ Καββαδία. Ένας φιλήσυχος κρητικός δάσκαλος πηγαίνει, παρά τη θέλησή του, στην Αυστραλία για να φέρει σε πέρας μια οικογενειακή βεντέτα. Τον ακολουθεί, όμως, κρυφά και ο δίδυμος αδελφός του, που είναι γέννημα και θρέμμα των νταήδων της Κρήτης.
Το 2011, η κορυφαία σελίδα του κινηματογράφου IMDB, κατέταξε στο Νο3 τον Μίκη Θεοδωράκη, στη λίστα με τους 55 κορυφαίους συνθέτες στην Ιστορία του σινεμά.
Η κινηματογραφική μουσική του κατάφερνε πάντα να στολίζει, να βάζει τα λόγια και να τιθασεύει την εικόνα, ενώ η μελωδία του μπορούσε να σταθεί και ως αυτόνομη. Μπορούσες να ακούσεις τις νότες του και να μην έχεις δει ποτέ καμία ταινία για την οποία είχε γραφτεί το όποιο τραγούδι. Ο Μίκης κατάφερνε να φτιάχνει έναν μουσικό κόσμο που διέθετε υπέροχες εναλλαγές στο πεντάγραμμο, ενώ έντυσε με τις χροιές του αμέτρητα καρέ στο παγκόσμιο σινεμά.