15 Μαρτίου 1838.
Η καθιέρωση της 25 Μαρτίου ως ημέρας εθνικής εορτής
και ο πρώτος εορτασμός της στην Ελλάδα
Όταν το 1835 ο βασιλιάς Όθων (1815-1867) ενηλικιώθηκε και ανέλαβε την εξουσία στην Ελλάδα, δεν εορταζόταν κάποια εθνική επέτειος σχετικά με την Επανάσταση του 1821, αν και υπήρχαν κάποιες προτάσεις. Μία από αυτές που αφορούσε την ημερομηνία «25 Μαρτίου» είχε κατατεθεί το 1834 από τον λογοτέχνη Παναγιώτη Σούτσο (1806-1868). Το σκεπτικό του ήταν ότι, ενώ η επανάσταση είχε ξεκινήσει λίγες μέρες πιο πριν, η 25η Μαρτίου ήταν η μέρα γενίκευσης της επανάστασης στην Πελοπόννησο και αναγέννησης της Ελλάδας. Εξάλλου, με την καθιέρωση της ημερομηνίας αυτής, η χαρμόσυνη θρησκευτική εορτή του Ευαγγελισμού θα συνδυαζόταν με την καλή αγγελία της απελευθέρωσης του γένους. Ο υπουργός Εσωτερικών Ιωάννης Κωλέττης υποστήριξε την πρόταση με σχέδιο νόμου (22-1-1835). Τελικά, η 25η Μαρτίου καθιερώθηκε ως η ημέρα επετείου της ελληνικής επανάστασης με το Βασιλικό Διάταγμα 980 στις 15 Μαρτίου 1838. Την πρόταση είχε καταθέσει εκ νέου ο Γεώργιος Γλαράκης, υπουργός των Εκκλησιαστικών, της Δημόσιας Εκπαίδευσης και των Εσωτερικών.
Στο βασιλικό διάταγμα αναφέρεται μεταξύ άλλων:
«…Θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου είναι λαμπρά και καθ’ αυτήν εις πάντα Έλληνα δια την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος δια την κατ’ αυτήν την ημέραν έναρξιν του περί της ανεξαρτησίας αγώνος του ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν εθνικής εορτής».
Στις 23 Μαρτίου αναρτήθηκαν στην Αθήνα προγράμματα που περιέγραφαν τις εκδηλώσεις. Στις 24 του μήνα, κατά τη δύση του ηλίου, ρίχτηκαν 21 κανονιοβολισμοί. Το ίδιο έγινε και με την ανατολή του ηλίου στις 25 Μαρτίου. Εκείνο το πρωί, μια μουσική μπάντα περιδιάβαινε την πόλη και ειδοποιούσε τους κατοίκους για την πανηγυρική ημέρα. Σε όλες τις εκκλησίες γίνονταν Λειτουργίες, με πιο επίσημη αυτή στον καθεδρικό ναό της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου.
Στις οχτώ το πρωί στρατιωτικά αγήματα είχαν παραταχτεί στους δρόμους απ’ όπου θα περνούσε η βασιλική άμαξα. Οι βασιλείς φορούσαν τις επίσημες παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές τους. Ξεκίνησαν από το πρώτο παλάτι τους, που σήμερα είναι το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών στην Πλατεία Κλαυθμώνος. Ο χώρος έξω από αυτό είχε διαμορφωθεί σε μια μεγάλη δεντροφυτεμένη πλατεία, που ονομάστηκε Πλατεία 25ης Μαρτίου, επειδή έγινε εκεί η πρώτη πάνδημη εορτή για την 25η Μαρτίου.
Η βασιλική άμαξα έφτασε στον μητροπολιτικό ναό, ενώ χιλιάδες λαού που είχαν κατακλύσει τους γύρω δρόμους επευφημούσαν τους βασιλείς. Στον ναό υπήρχαν επίσημοι κάθε είδους, μαζί δε και πολλές από τις θρυλικές μορφές της επανάστασης, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Κουντουριώτης, ο Νικηταράς και ο Μακρυγιάννης.
Ένας Γερμανός ανταποκριτής έγραψε: «Κατά την τριετή παραμονή μου στην Ελλάδα δεν έτυχε να ζήσω παρόμοιες σκηνές ενθουσιασμού… όπως εκείνη την ημέρα της 25ης Μαρτίου που γιορτάστηκε για πρώτη φορά ως Εθνική Εορτή του Ελληνισμού στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης… δάσος από σημαίες πλαισίωνε την άμαξα του βασιλέα που στις εννέα το πρωί προχωρούσε πανηγυρικά προς την εκκλησία της οδού Αιόλου, ενώ ο λαός ξέσπαγε απ’ όλες τις πλευρές σε ενθουσιώδεις ζητωκραυγές, καθώς έβλεπε το βασιλικό ζεύγος ντυμένο με ελληνικές λαϊκές φορεσιές…».
Όταν τελείωσε η δοξολογία έπεσαν ακόμα 21 κανονιοβολισμοί και οι βασιλείς επέστρεψαν στο παλάτι. Ακολούθησε μια μεγαλόπρεπη τελετή στην πλατεία του παλατιού και ένα ατελείωτο γλέντι ανάμεσα στον κόσμο που είχε συγκεντρωθεί εκεί.
Την παράσταση έκλεψε μία ηλικιωμένη κυρία, ονόματι Λέκκα, η οποία θέλησε να σύρει πρώτη το χορό «Σταματήσατε, παιδιά μου, εις εμέ ανήκει ν’ αρχίσω τον χορό, διότι εις αυτό το έδαφος πρόσφερα δύω ανδρείους αδελφούς και τον μοναχόν υιό μου». Της επετράπη να σύρει το χορό, παρότι γυναίκα, «και με δάκρυα στα όμματα συνεχόρευε και συναγάλλετο με τους Έλληνας». Η εικόνα αυτή έκανε μεγάλη εντύπωση στην παρευρισκόμενη γερμανίδα Ιουλία φον Νόρντενπφλιχτ (κυρία επί των τιμών της βασίλισσας Αμαλίας), η οποία δεν δίστασε να την παρομοιάσει με αρχαία Σπαρτιάτισσα.
Το κλίμα ευφορίας επικρατούσε παντού εκείνη τη μέρα. Και όταν νύχτωσε, όλη η πόλη ήταν φωταγωγημένη, μαζί και η Ακρόπολη. Στον, δε, Λυκαβηττό σχηματίστηκε ένας τεράστιος φωτεινός σταυρός με την επιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ», πράγμα που προξένησε την έκπληξη των Αθηναίων.
Παρόμοιες εκδηλώσεις έγιναν και σε άλλες πόλεις της ελεύθερης Ελλάδας.