21 Μαΐου 1821
Κηρύσσεται η Επανάσταση στα Σφακιά
21 Μαΐου 1822
«Προσωρινόν Πολίτευμα Νήσου Κρήτης»
Η Επανάσταση στην Κρήτη δεν άργησε να εκδηλωθεί παρά τις ιδιαίτερα δυσμενείς, αντικειμενικές για την Κρήτη συνθήκες, που αφορούσαν, κυρίως, στο πλήθος και τη σκληρότητα των Οθωμανών στο νησί, οχυρωμένων στα ισχυρά φρούρια καθώς και στην έλλειψη πολεμικών εφοδίων. Ως ημερομηνία έναρξης της επανάστασης στην Κρήτη θεωρείται η 14η Ιουνίου, με την πρώτη νικηφόρα μάχη των επαναστατών στο Λούλο Χανίων.
Ωστόσο, μετά την έναρξη της Επανάστασης στην κυρίως Ελλάδα, οι πρόκριτοι και προεστώτες των Σφακίων πραγματοποίησαν σύσκεψη, στις 7 Απριλίου 1821, στα Γλυκά Νερά, όπου αποφάσισαν την επανάσταση και στην Κρήτη. Η ομόφωνη αυτή απόφαση τέθηκε προς επικύρωση σε ευρύτερη Συνέλευση, στις 15 Απριλίου στο Λουτρό Σφακίων, με τη συμμετοχή οπλαρχηγών και προκρίτων και από άλλες επαρχίες της Κρήτης.
Μετά από τις προηγηθείσες συνελεύσεις, στις 21 Μαΐου 1821, στην Παναγία τη Θυμιανή, σχηματίστηκε “Επαναστατική Επιτροπή, συντονισμού του αγώνα”, που ονομάστηκε “Καγκελαρία Σφακίων”.
Η “Καγκελαρία” ανέλαβε τα καθήκοντα εκτελεστικής αρχής, να διευθύνει, δηλαδή πολιτικά τον αγώνα και στόχος της ήταν, εκτός των άλλων, να προνοεί για τα αναγκαία. Για τον σκοπό αυτό, λοιπόν, εξέλεξε τριμελή επιτροπή, για να μεταβεί στην Ύδρα και “να προμηθευθεί όπλα”.
Ορίσθηκε, επιπλέον, να συνέλθουν οι αρμόδιοι στις 27 του Μάη (κατ’ άλλους στις 29) στη Θυμιανή Παναγία “διά να διαλέξουν τους αρχηγούς των όπλων” για όλη την Κρήτη, όπως και έγινε. Απεστάλη, επίσης, στην κυρίως Ελλάδα, Επιτροπή, για να συναντήσει τον Δημ. Υψηλάντη και να ζητήσει Γενικό Αρχηγό, ο οποίος θα αναλάμβανε το συντονισμό του αγώνα στο νησί. Είχε προταθεί ο Μιχ. Κουρμούλης, αλλά, λόγω της προηγούμενης κατάστασής του (κρυπτοχριστιανός), δεν αποδέχθηκε την πρόταση, προς αποφυγή παρεξηγήσεων.
Την πρόταση αποδέχθηκε ο Κομνηνός Αφεντούλιεφ ή Αφεντούλης, ο οποίος έφθασε στην Κρήτη και έλαβε “τον πομπώδη και ενοχλητικό τίτλο του “Γενικού Επάρχου και Αρχιστρατήγου Κρήτης”, παραμένοντας από τον Νοέμβριο του 1821 ως τον Οκτώβριο του 1822. Πέρα από τις όποιες πολεμικές του αποτυχίες, επεδίωξε να οργανώσει πολιτικά τον αγώνα.
Τέλη Απριλίου 1822, έφθασε στους Αρμένους Αποκορώνου, όπου διέμενε ο Αφεντούλης, απεσταλμένος της Κεντρικής Διοίκησης της Ελλάδος ο Πέτρος Ομηρίδης Σκυλίτσης, υπεύθυνος για τα νησιά στην “Πρώτη Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου”, με σκοπό την πολιτική οργάνωση του νησιού, τη σύγκληση, δηλαδή πληρεξουσίων από τις επαρχίες της Κρήτης και τη συγκρότηση τοπικής συνέλευσης για την εκλογή των παραστατών της Κρήτης στο Βουλευτικό σώμα.
Ο Ομηρίδης επέδειξε στον Αφεντούλη “Διαταγήν” με ημερομηνία 7 Απριλίου, υπογεγραμμένη από τον “Μινίστρον των Εσωτερικών και προσωρινόν Μινίστρον” της “Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος”, στην οποία αναφερόταν ότι “θέλεις εισαγάγει μεταξύ των αδελφών κατοίκων της νήσου ταύτης την καλήν τάξιν και αρμονίαν· θέλεις εμπνεύσει εις αυτούς μεγαλυτέραν κλίσιν προς την ελευθερίαν, σέβας περισσότερον προς την διοίκησιν… θέλεις προσέξει ώστε η εκλογή των εις το βουλευτικόν σώμα παραστατών της νήσου θα γίνη δι’ ελευθέρας ψηφοφορίας των εκλογέων”.
Έφερε δε μαζί του και το “Σχέδιον Οργανισμού” της “Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος” της 7ης Απριλίου 1822 απο την Κόρινθο, απευθυνόμενο “προς τους φιλογενεστάτους Προκρίτους της νήσου Κρήτης”.
Ο Ομηρίδης, μετά από τη δυστροπία, τη διαφωνία ουσιαστικά του Αφεντούλιεφ και τη μετάβασή του από τους Αρμένους στον Πλατανιά, προσκάλεσε “ως εκ της θέσεώς του πληρεξουσίους· και συνηθροίσθησαν ως τοιούτοι εις τους Αρμένους όσοι ήτο δυνατόν”. Σ’ αυτούς γνωστοποίησε ο Ομηρίδης το “Σχέδιον Οργανισμού” στο οποίο τονιζόταν ὀτι “είναι επάναγκες να εκλεχθώσι Παραστάται της νήσου σας κατά την προωρισμένην αναλογίαν, Βουληφόροι, διά να σταλώσιν όσον τάχος προς την ενταύθα Διοίκησιν, ίνα μετά των λοιπών μελών φροντίζωσι τα πρόσφορα και αναγκαία μέσα διά την παντελή απολύτρωσιν της φιλτάτης πατρίδος μας παρά των βδελυρών τυράννων”.
Όντως, στη “Γενική Συνέλευση των Κρητών” που σχηματίσθηκε, “έλαβον μέρος 40 Εκπρόσωποι των Κρητικών Επαρχιών, προήδρευε ο Πέτρος Ομηρίδης. Η Γενική Συνέλευση πραγματοποιήθηκε στους Αρμένους, από τις 11 έως τις 21 Μαΐου 1822.
Η Συνέλευση εξέδωσε “Προκήρυξιν Ελευθερίας” και ψήφισε σχέδιον Συντάγματος. Τοιουτοτρόπως, καταρτίσθηκε το “Σχέδιον Προσωρινής Διοικήσεως της νήσου Κρήτης”.
Αφού ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της Συνέλευσης, στους Αρμένους και υπεγράφη το νέο πολίτευμα “πληρεξούσιοι τινες, μεθ’ ων και ο πρόεδρος Ομηρίδης, παρακολουθούντων και τινων μελών της νεοσυστηθείσης τοπικής διοικήσεως, ελθόντες εις Πλατανιά”, συνάντησαν τον Αφεντούλιεφ, τον οποίο “Γενικόν Έπαρχον της Κρήτης η συνέλευσις πάλιν ωνόμασε διά τας προτέρας του υπηρεσίας” και “έκαμαν γνωστόν και εις εκείνον το αποτέλεσμα”.
Ακολούθησε “Προκήρυξις του Γενικού Επάρχου” από τον Αφεντούλιεφ και ο όρκος για την “ευπείθειαν προς τας νομίμους Αρχάς της Ελλάδος: Ορκιζόμεθα ενώπιον Θεού και ανθρώπων πίστιν προς την πατρίδα, υποταγήν προς τον Οργανικόν Νόμον, οίον έδωκεν η εν Επιδαύρω Εθνική Συνέλευσις, και ευπείθειαν προς τας νομίμους Αρχάς της Ελλάδος. Παραβάται δ’ ενός τούτων γινόμενοι, και των νομίμων εάν διαφύγωμεν την αυστηρότητα, να έχωμεν την Θεότητα εκδικήτριαν”.
Την προκήρυξη υπέγραψε ο Αφεντούλιεφ και δεκαπέντε μέλη της “Προσωρινής Διοικήσεως της νήσου Κρήτης”. Τοιουτοτρόπως, “η νέα τάξις πραγμάτων έγινε παραδεκτή από όλους ακόμη και από τον ίδιον τον Αφεντούλην, που προηγουμένως αντενεργούσε”.
Η “Προσωρινή Διοίκησις” ή “Προσωρινή Πολιτεία” “περιελάμβανε επτά μέρη: 1) Περί Θρησκείας (επικρατούσα θρησκεία οριζόταν η Ανατολική Ορθόδοξος) 2) Περί γενικών δικαιωμάτων των κατοίκων της νήσου, 3) Περί της περιοχής της νήσου (Η Κρήτη διαιρείται σε 3 Επαρχίες -νομούς και Τμήματα, το Ηράκλειο με το Λασίθι, το Ρέθυμνο και η Κυδωνία), 4) Περί δικαιοσύνης, 5) Περί του τρόπου εκλογής των μελών της Διοικήσεως, 6) Περί χρεών και δικαιωμάτων των διοικούντων και 7) Περί γενικής τάξεως και αλληλογραφίας” καί 8) Καθοριζόταν ότι “η σφραγίς της Γενικής Διοικήσεως της νήσου θέλει φέρει την Αθηνάν με τα αυτής παράσημα και επιγραφήν “Διοίκησις της νήσου Κρήτης”. Προβλεπόταν, επίσης, ο τύπος της κρητικής σημαίας, με δύο χρώματα μπλε και λευκό.
Να σημειωθεί, τέλος, ότι ο Ομηρίδης Σκυλίτσης με το πέρας των εργασιών παρέμεινε στο νησί ως το τέλος του Μαΐου 1822, ενώ ο Αφεντούλιεφ έμεινε μέχρι τον Νοέμβριο του 1822. Κι αυτό, όχι μόνο επειδή οι Κρητικοί δεν μπόρεσαν να αποδεχθούν ένα μη Κρητικό να τους διοικεί, αλλά και γιατί η δυσμορφία και “η άμετρη φιλοδοξία και η υπεροψία του τον έκαναν αντιπαθή”. Βρισκότανε, επίσης, σε διάσταση με τους οπλαρχηγούς, ειδικά με τους Σφακιανούς. Έτσι, δημιουργήθηκε στο νησί αναρχία και κατ’ ουσίαν το Σύνταγμα της “Προσωρινής Διοικήσεως” δεν εφαρμόστηκε στο σύνολό του.