7 Οκτωβρίου 1571. Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου

Η ναυμαχία της Ναυπάκτου (ιταλ. Battaglia di Lepanto) θεωρείται μια από τις σημαντικότερες στην παγκόσμια ιστορία κατατασσόμενη, ίσως, μετά  από αυτήν της Σαλαμίνας. Συνετέλεσε στην εξέλιξη της ναυπηγικής  και της ναυτικής  τακτικής.

Διεξήχθη στις 7 Οκτωβρίου του 1571 μεταξύ των ενωμένων στόλων της Βενετίας, της Γένουας και της Ισπανίας,  των Ιπποτών της Μάλτας, των  δουκάτων του Ουρμπίνο και της Σαβοΐας, του μεγάλου δουκάτου της Τοσκάνης και του Πάπα Πίου του Ε, που αποτελούσαν τον «Ιερό Συνασπισμό» κατά των Τούρκων (Sacra Liga Antiturca, 20 Μαϊου 1571) αφενός και του ενιαίου στόλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αφετέρου, κοντά  στην είσοδο του Κορινθιακού Κόλπου  και πλησίον  των νοτίων  Εχινάδων νήσων.

Η ονομασία της προήλθε όχι από την πόλη της Ναυπάκτου,  αλλά από τη θέση διεξαγωγής της, την οποία οι Βενετοί αποκαλούσαν τότε “Κόλπο της Ναυπάκτου”. Αφορμές  υπήρξαν η  κατάληψη της Κύπρου από τον Σουλτάνο Σελήμ Β΄ τον Αύγουστο του 1571,  οι τουρκικές ωμότητες κατά των παραδοθέντων Βενετών, με χαρακτηριστικότερη την εξόντωση του Βενετού διοικητή της Αμμοχώστου, του Μαρκαντώνιου Βραγαδίνου  και η απερίγραπτη συμπεριφορά των Οθωμανών απέναντι στα χριστιανικά κράτη.

Το μεγαλύτερο αριθμό δυνάμεων  διέθεσε η Βενετία, επειδή  ήταν η περισσότερο πληγείσα στις κτήσεις της, ενώ με το  στόλο της Ισπανίας συνενώθηκαν οι ναυτικές δυνάμεις  της Σικελίας  και Νεάπολης, οι οποίες υπάγονταν σε αυτήν και της Γένουας με τα παπικά  σκάφη. Του βενετικού στόλου, που ήταν διαιρεμένος σε δύο μοίρες,  ηγούντο  οι ναύαρχοι Μάρκο Kουερίνι, Σεμπαστιάνο Βενιέρ και Αγκοστίνο Μπαρμπαρίγκο, του παπικού ο Μαρκαντόνιο Κολλόνα, του γενουατικού ο ναύαρχος Τζαναντρέα Ντόρια και  του ισπανικού ο αδελφός του Βασιλέως της Ισπανίας Δον Ιωάννης ο Αυστριακός (Don Juan de Austria), υπό την αρχηγία  του οποίου τέθηκε όλη ενωμένη ναυτική δύναμη.  Ανάμεσά τους υπήρχαν και ελληνικά καράβια με κρητικά και επτανησιακά πληρώματα. Εν τέλει, ο στόλος αυτός  συγκεντρώθηκε στη σικελική Μεσσήνη στα μέσα του 1571.

Στις 17 Σεπτεμβρίου ο συμμαχικός στόλος, ο οποίος  αριθμούσε συνολικά περί τα  285 πλοία και με δύναμη πεζικού, περίπου,   40.000 ανδρών, από τους οποίους μεγάλο μέρος ήταν Έλληνες υπήκοοι της Βενετίας, ανεχώρησε από τη Μεσσήνη για τον  ελλαδικό χώρο προς συνάντηση του οθωμανικού στόλου. Οι συμμαχικές δυνάμεις καταφθάνουν στην Κέρκυρα στις 26 Σεπτεμβρίου. Μετά από μικρή ανάπαυλα  απέπλευσαν προς νότο. Ο οθωμανικός στόλος,  κυρίως αιγυπτιακός, ενισχυμένος από τον αλγερινό και αποτελούμενος από διάσημους πειρατές,  τις αντιλήφθηκε, όταν  κατέπλευσε  στις Εχινάδες νήσους του Κόλπου της Ναυπάκτου.

Τον αποτελούσαν 230 περίπου γαλέρες και πενήντα μικρότερα πλοία. Αρχιναύαρχος ήταν ο Καπουδάν  Αλή πασάς Ζαντέ Μουεζίν,  έχοντας υπό τις διαταγές του τον Μπέη της Αλεξανδρείας Μεχμέτ Σιρρόκο και τον εξωμότη Ναπολιτάνο Μπέη του Αλγερίου Ουλούτς Αλή.

Οι δύο αντίπαλοι παρατάχθηκαν για μάχη στις 7 Οκτωβρίου. Το κέντρο του συμμαχικού στόλου κατέλαβε  ο Δον Ιωάννης, τη διοίκηση της δεξιάς πτέρυγας ανέλαβε ο Γενουάτης ναύαρχος Ντόρια, της αριστερής ο Βενετός Βαρβαρίγος, ενώ εφεδρική δύναμη είχε παραταχθεί πίσω από το κέντρο. Αντίθετα,  ο οθωμανικός στόλος αποσκοπούσε  εξ αρχής στην περικύκλωση των χριστιανικών πλοίων. Ενώ φαινόταν ότι  είχε παρακάμψει την αριστερή πλευρά των συμμαχικών δυνάμεων, επιτέθηκαν οι Βενετοί, οι οποίοι και διέσπασαν  την αιγυπτιακή άμυνα, συντελώντας στην πλήρη καταστροφή της. Στην αρχική αυτή φάση φονεύθηκαν ο Αιγύπτιος και ο Βενετός ναύαρχος, ενώ ιδιαιτέρως διακρίθηκαν τα επτανησιακά πλοία  των Βενετών.

Ταυτοχρόνως, στο κέντρο των παρατάξεων η μάχη υπήρξε  σφοδρότερη, εκ του συστάδην,  όταν τα πλοία άρχισαν να πλευρίζουν. Οι δύο ναυαρχίδες, του Δον Ιωάννη και του Καπουδάν Πασά, προσήγγισαν  η μία την άλλη και τα τηλεβόλα τους έβαλλαν εναντίον αλλήλων. Υπερίσχυσε όμως η ισπανική, από το πυρ της οποίας φονεύθηκε ο Καπουδάν Πασάς με αποτέλεσμα την κατάληψη της ναυαρχίδας του. Τα αλγερινά πλοία, όμως, υπερτερούσαν στη δεξιά πτέρυγα. Τα καράβια του Ντόρια προσπαθώντας να τα περικυκλώσουν, αναγκάσθηκαν να ανοιχθούν γρήγορα στο πέλαγος με τα ιστία (πανιά). Απομονώθηκαν και κινδύνευσαν. Τα εφεδρικά πλοία της δεύτερης γραμμής  έσπευσαν προς βοήθειά του,  ανέκοψαν τον πλουν των αλγερινών,  τρέποντάς τα σε φυγή.

Ως εκ τούτου, η ναυμαχία αυτή έληξε  εντός πέντε, περίπου,  ωρών με ολοκληρωτική  νίκη των συμμαχικών πλοίων, εκ των οποίων μόνο δεκαπέντε  βυθίστηκαν, φονεύθηκαν 7.500  μαχητές από τα πληρώματά τους και 14.000 τραυματίστηκαν.  Από τους 2. 300 κωπηλάτες χριστιανικών πλοίων που είχαν πνιγεί,  οι περισσότεροι κατάγονταν από ελληνικά μέρη.  Οι απώλειες του οθωμανικού στόλου υπήρξαν τεράστιες. Μόλις περί τα πενήντα πλοία από τα 230 διέφυγαν την αιχμαλωσία ή την καταστροφή, υπό τον Ουλούτς Αλή ή Κιλίτζ Αλή Πασά, (όπως ήταν το μετέπειτα όνομά του). Σε έμψυχο  δυναμικό οι απώλειες υπολογίζονται  πέραν των  20.000 νεκρών και 13.500 αιχμαλώτων. Εξ αυτών οι 10.000 περίπου ήταν Χριστιανοί κωπηλάτες των ελλαδικών και τουρκικών παραλίων, οι οποίοι υπηρετούσαν στον οθωμανικό στόλο και απελευθερώθηκαν. Χιλιάδες, όμως, χριστιανοί σκλάβοι έτυχαν οικτρού θανάτου στα οθωμανικά πλοία,  που πυρπολήθηκαν ή εμβολίστηκαν από τα συμμαχικά. Ως προς τις απώλειες οι Έλληνες του οθωμανικού στόλου  είχαν το προβάδισμα, μεταξύ 30%-40%.

Την πανωλεθρία των Οθωμανών επισφράγισε νυκτερινή καταιγίδα με μεγάλη θαλασσοταραχή, η οποία έπληξε τα τουρκικά σκάφη που είχαν πλεύσει στα ανοικτά, εκ των οποίων σώθηκε μόνο η αλγερινή ναυαρχίδα. Οι Τούρκοι, εν συνεχεία, προέβησαν σε αντίποινα στην Πελοπόννησο, στην Ήπειρο, στην Κύπρο,  στο Αιγαίο και αλλού.

Ο υπαξιωματικός της γαλέρας «Μαρκέσα» (Marquesa), ο μετέπειτα διάσημος Ισπανός συγγραφέας Μιγκέλ ντε Θερβάντες (1547-1616),  έλαβε μέρος σε αυτή τη ναυμαχία. Αν και εμπύρετος την ημέρα εκείνη, ο Θερβάντες πολέμησε και πληγώθηκε τρεις φορές από σφαίρα, η μία του άφησε μόνιμη αναπηρία στο αριστερό του χέρι  και οι δύο τον τραυμάτισαν στο στήθος. Στο  αλληγορικό  ποίημά του «Ταξίδι στον Παρνασσό» (Viage del Parnaso ) το 1614  αναφέρει ότι στη Ναύπακτο αχρηστεύτηκε το αριστερό του χέρι “προς δόξαν του δεξιού” (προφανώς υπαινισσόταν  τη μετέπειτα επιτυχία του πρώτου μέρους του Δον Κιχώτη). Ο Θερβάντες πάντα αισθανόταν υπερήφανος για τη συμμετοχή του στη ναυμαχία. Θεωρούσε  ότι είχε λάβει μέρος στην ενδοξότερη  διαχρονικά  μάχη (γεγονός που η μεταγενέστερη Ιστορία δεν διέψευσε). Προσέθεσε  για αυτήν “την ημέρα εκείνη διαλύθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο η μέχρι τότε κρατούσα πεποίθηση, ότι οι Τούρκοι ήταν στη θάλασσα αήττητοι”.

Αυτή την άποψη ενστερνίστηκαν αργότερα ο Montaigne (1533-1592) και ο Γάλλος ιστορικός Fernand  Braudel. Δυστυχώς, όμως,  οι τότε Ηγεμόνες άργησαν πολύ να αξιοποιήσουν  τη  νέα διεθνή πολιτική  δυναμική της, σε αντίθεση  με την ταχεία προσαρμογή στα νέα δεδομένα της  ναυτικής τέχνης και βεβαίως της ναυπηγικής. Για  αυτό περί τα τέλη της ανοίξεως του 1572 ο νέος καπουδάν πασάς, ο Ουλούτζ Αλή εμφανίστηκε απειλητικός στο Αιγαίο με 250 γαλέρες. Ωστόσο, ο οθωμανικός στόλος  παρουσίαζε ελλείψεις σε έμψυχο  υλικό και οπλισμό, ενώ η παλαιά  επιθετικότητά του κάμφθηκε  ως συνέπεια της ήττας του.

Επιπλέον, η ναυμαχία της Ναυπάκτου σηματοδοτεί το τέλος των κωπήλατων πολεμικών πλοίων και την έναρξη χρήσης των ιστιοφόρων στους κατά θάλασσα αγώνες. Μία ιστορική διαδρομή 2.500 -και πλέον- ετών, της  κωπήλατης ναυτιλίας, η οποία  είχε αφετηρία την Αργοναυτική εκστρατεία έληξε, για να δώσει τη σειρά της στο πανί ως κύριο μέσο πλου. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε  στα εμπορικά πλοία, λόγω των μεγάλων αποστάσεων που έπρεπε να διανύσουν. Η χρήση του,όμως, υπήρξε περιορισμένη σε μικρής  έκτασης  ναυμαχίες. Την περίοδο της ναυμαχίας  και μεταγενέστερα  άρχισαν να δημιουργούνται τεράστια ιστιοφόρα, που κατέληξαν στα λεγόμενα Δίκροτα και Τρίκροτα, που θα ικανοποιήσουν ανάγκες των επόμενων αιώνων μέχρι την εισαγωγή της ατμήλατης ναυτιλίας στα μέσα του 19ου αιώνα.  Επίσης, η ναυμαχία αυτή σηματοδοτεί  το τέλος των επιδιώξεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για προώθησή  της στον Ατλαντικό.