4 Σεπτεμβρίου 1768. Γέννηση Φιλέλληνα Φρανσουά Ρενέ Ντε Σατομπριάν

Στις 4 Σεπτεμβρίου 1768 γεννιέται ο Γάλλος συγγραφέας, πολιτικός και φιλέλληνας Φρανσουά Ρενέ Ντε Σατομπριάν.

Θεωρείται ως ο θεμελιωτής του γαλλικού ρομαντισμού, ενώ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυφαίους Γάλλους λογοτέχνες και απετέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς.

Το 1786 κατετάγη στο γαλλικό στρατό και ανήλθε έως το αξίωμα του λοχαγού. Το 1791 ταξίδεψε στην Αμερική, μη θέλοντας να συμμετάσχει στη διαμάχη μεταξύ ριζοσπαστών επαναστατών και οπαδών του παλαιού καθεστώτος.

Το 1792 επέστρεψε συμμετέχοντας με το πλευρό των ευγενών εναντίον του γαλλικού επαναστατικού στρατού με αποτέλεσμα να τραυματιστεί και να μετεγκατασταθεί στο Λονδίνο.

Στο Λονδίνο, το 1797, θα συγγράψει το έργο «Δοκίμιο περί Επαναστάσεων», με το οποίο εκφράζει την άποψη πως τα επαναστατικά ιδανικά είναι χίμαιρες. Το 1800 θα συμφιλιωθεί με το Ναπολέοντα και θα επιστρέψει στη Γαλλία.

Παρά τις εναλλαγές στην εξουσία ο Σατομπριάν διετέλεσε πρεσβευτής σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης, ενώ έφτασε έως το αξίωμα του Υπουργού Εξωτερικών.

Το 1824 θα παραιτηθεί οριστικά από την πολιτική και θα αφιερωθεί αποκλειστικά στη λογοτεχνία. Το 1826 θα εκδοθεί το έργο του «Οι Νατσέ», μία εξωτική και επική σύνθεση.

Το 1802 είχε προχωρήσει στην έκδοση του έργου που του χάρισε ευρεία αναγνώριση, το «Πνεύμα του Χριστιανισμού», με την ανάδειξη της χριστιανικής θρησκείας πάνω στην τέχνη και τον πολιτισμό.

Το 1809 θα εκδοθεί το έργο του «Μάρτυρες», στο οποίο περιγράφεται η τραγική μοίρα του ελληνικού λαού που βρισκόταν υπό τουρκικό ζυγό.

Ο Σατομπριάν είχε επισκεφθεί την Ελλάδα, που αγαπούσε πολύ, το 1806, στα πλαίσια του ταξιδιού που πραγματοποίησε έως τους Αγίους Τόπους. Χάρη στο Σατομπριάν δημιουργήθηκε το πρώτο φιλελληνικό κίνημα στην Ευρώπη. Η απελευθερωμένη Ελλάδα θα τιμήσει το Γάλλο λογοτέχνη δίνοντας το όνομά του σε κεντρικό δρόμο της Αθήνας.

Στο Οδοιπορικό του ο Σατομπριάν, που πίστευε ότι η Γαλλία ήταν «η πρωτότοκος θυγάτηρ της Ελλάδος κατά τε την ανδρείαν, την ευφυΐαν και τας τέχνας», έψαξε αλλά δεν βρήκε την αρχαία Ελλάδα («”Λεωνίδα” έκραξα…αλλ’ ουδέν των ερειπίων επανέλαβε το μέγα τούτο όνομα» – οι μεταφράσεις του Εμμανουήλ Ροΐδη). Τους νέους Έλληνες δεν τους καλογνώρισε αλλά εκφράζει την αισιοδοξία του για το μέλλον τους βασιζόμενος στο λαμπρό παρελθόν τους αλλά και τους φόβους του για τις συνέπειες της δουλείας.

Το 1844 θα κυκλοφορήσει το έργο του η «Ζωή του Ρανσέ», ενώ μετά το θάνατό του θα εκδοθεί η αυτοβιογραφία του «Αναμνήσεις πέρα από τον τάφο», στην οποία περιγράφονται μέσα από την οπτική γωνία του συγγραφέα τα ιστορικά γεγονότα του πρώτου μισού του 19ου αιώνα.

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της συγγραφικής του τέχνης, ο θερμός πεζός λόγος που κυριαρχούνταν από τις έντονες εικόνες και τη μουσικότητα, θα επιδράσουν στη γαλλική λογοτεχνία του 19ου αιώνα και δη στο ρεύμα του ρομαντισμού. Ο Βίκτωρ Ουγκώ μάλιστα συνήθιζε να δηλώνει: «Θέλω να είμαι ή Σατωβριάνδος ή τίποτα».

Ο Σατομπριάν θα πεθάνει στις 4 Ιουλίου 1848.

Ηλίας Λιαμής, Σύμβουλος Ενότητας Πολιτισμού

Ο μέγας Φιλέλληνας Φρανσουά Ρενέ ντε Σατομπριάν: Ο πολιτικός

Μεγάλο πάθος του Σατομπριάν, παράλληλα προς τη συγγραφική του επίδοση, υπήρξε η πολιτική με την οποία ασχολήθηκε με μεγάλη ένταση ήδη από την επάνοδο των Βουρβόνων στην εξουσία. Κατά την πρώτη παλινόρθωση, ο Λουδοβίκος 18ος τον ονόμασε Γερουσιαστή (pair de Grance) και Yπουργό των Eσωτερικών. Αλλά μετά την «αυτοκρατορία των 100 ημερών» κατά τη δεύτερη παλινόρθωση, έχασε αυτό το αξίωμα και προσεχώρησε την ηγεσία της αντιπολίτευσης κατά των ακραιφνών βασιλοφρόνων. Υπό την θέση αυτή, επέδειξε μεγάλη μαχητικότητα με άρθρα του στις μεγαλύτερες εφημερίδες του Παρισιού.

Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση ο Σατομπριάν δεν πήρε καμία δημόσια θέση. Στη φιλελληνική κίνηση της Γαλλίας εισήλθε με αρκετή καθυστέρηση διότι ήταν απορροφημένος στην ανόρθωση του γαλλικού μεγαλείου αλλά και της γαλλικής κοινωνίας.

Επιπλέον, την εποχή εκείνη, την Ευρώπη απασχολούσαν τα επαναστατικά γεγονότα της Ισπανίας, τα οποία στρέφονταν κατά του βασιλιά Φερδινάνδου του Ζ΄, ο οποίος προερχόταν από τον οίκο των Βουρβόνων και κλόνιζαν το θεμέλιο της γαλλικής επιρροής στην Ισπανία. Ο Σατομπριάν πρότεινε επίμονα την δυναμική καταστολή της επανάστασης στην Ισπανία και ανέλαβε την διπλωματική διαχείριση της εκστρατείας εκείνης που έγινε το 1823. Ο πόλεμος της Ισπανίας ήταν κυρίως έργο δικό του.  Μείζων στόχος ήταν η αποκατάσταση του γαλλικού γοήτρου στην Ευρώπη.

Η αφορμή της στροφής του Σατομπριάν, ως προς τη στάση του έναντι της Ελλάδος, απετέλεσε η αποπομπή του από την κυβέρνηση Βιλλέλ, την 6η Ιουνίου του 1824, καθώς αντιτάχθηκε σε νομοσχέδιο οικονομικής μεταρρύθμισης. Απομακρυνόμενος όμως από την κυβέρνηση, έγινε ο μεγάλος αντίπαλος του Γάλλου πρωθυπουργού και άρχισε σφοδρή εκστρατεία εναντίον του. Μέρος της αντιπολιτευτικής αυτής διάθεσης υπήρξε και η στάση της επίσημης γαλλικής κυβέρνησης στο ελληνικό ζήτημα. Είναι προφανές ότι οι εσωτερικές ισορροπίες στη γαλλική πολιτική σκηνή, συνδυαστικά με την λατρεία του Σατομπριάν για την αρχαία Ελλάδα, διαμόρφωσαν την πολιτική αλλά και την ηθική του στάση απέναντι στον Ελληνικό Αγώνα. Από μία νέα οπτική γωνία πλέον είδε ολόκληρη την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή να έχει στραφεί εναντίον των Ελλήνων και να ανέχεται τα αίσχη της οθωμανικής κατάκτησης στο όνομα της πολιτικής και των ισορροπιών των μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Συγχρόνως όμως, η στάση του στρέφεται και κατά των Τούρκων και της επιθυμίας τους να αποτελέσουν μία από τις Ευρωπαϊκές δυνάμεις.

«Λαός», έλεγε «του οποίου η κοινωνική οργάνωση είναι θεμελιωμένη πάνω στη δουλεία και την πολυγαμία πρέπει να σταλεί πίσω στις στέπες των Μογγόλων».

Την ίδια εποχή, ενεγράφη μέλος του φιλελληνικού κομιτάτου των Παρισίων και υπήρξε ηγετικό στέλεχος, ρίχνοντάς στη διεθνή πλάστιγγα υπέρ των Ελλήνων όλο το πολιτικό φιλολογικό και κοινωνικό του κύρος, το οποίον, την εποχή εκείνη, τον κατέτασσαν στις κορυφαίες προσωπικότητες της Γαλλίας. Άρχισε συγχρόνως να αρθρογραφεί συστηματικά στα φυλλάδια τα οποία διαμοιράζονταν τακτικότατα στον λαό του Παρισιού. Η πολιτική του παρέμβαση ήταν ενθουσιώδης αλλά και συστηματική: Με το περίφημο Υπόμνημά του, διαμαρτύρεται καταρχάς προς τους Βασιλείς της Ευρώπης διότι ανέχονται απαθώς την παρουσία, στην Ελλάδα, των Αιγυπτίων του Ιμπραήμ, οι οποίον συμπλήρωσαν την καταστροφή που είχαν αρχίσει οι Τούρκοι. Στη συνέχεια, αναιρεί τα επιχειρήματα των οπαδών της νομιμότητας και των τουρκικών δικαιωμάτων επί των Ελλήνων και υποβάλει σχέδιο ανεξαρτησίας της Ελλάδος με πολιτικά μέσα. Το Υπόμνημα του απευθύνεται με αμεσότητα στην οθωμανική αυλή και της λέει:

«Αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Ελλάδος με συμφωνίες ή χωρίς συμφωνίες. Εάν δεν συμφωνείς σε αυτό θα σε αναγκάσουμε να αναγνωρίσεις την ανεξαρτησία αυτή υπέρ της ανθρωπότητας και ιδιαίτερα υπέρ της ειρήνης στην Ευρώπη και υπέρ των συμφερόντων του εμπορίου».

Με έναν πολιτικό χειρισμό καθησυχάζει τη μοναρχική Ευρώπη διατυπώνοντας τη γνώμη πως η Ελλάδα, αποκτώντας την ανεξαρτησία της, θα προτιμήσει Συνταγματική Βασιλεία παρά δημοκρατική κυβέρνηση. Τέλος,  στρεφόμενος προς τη Γαλλία, την ονομάζει «πρωτότοκη θυγατέρα της Ελλάδος στην ανδρεία, στην ευφυΐα και στις τέχνες» και ζητά από τον Κάρολο τον Ι΄ να γίνει ελευθερωτής των καταπιεζόμενων λαών, ενώ ευχαριστεί τον γαλλικό λαό για τις εισφορές του υπέρ των Ελλήνων και καλεί την γαλλική νεολαία σε θυσίες υπέρ της κοιτίδας της ελευθερίας και της φιλοσοφίας

Το Υπόμνημα αυτό του Σατομπριάν αποτελεί θεμελιώδες πολιτικό κείμενο στον ευρωπαϊκό χώρο υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλάδος, καθώς μεταφράστηκε στις κυριότερες ευρωαπϊκες γλώσσες και χρησιμοποιήθηκε στη σύνταξη των πρωτοκόλλων της Αγίας Πετρούπολης το 1826 και του Λονδίνου το 1827. Αυτό το Υπόμνημα τον ανέδειξε ως πρωτεργάτη του Γαλλικού Φιλελληνισμού.

Συγχρόνως με τα γραπτά του κείμενα, καίριο ρόλο διαδραμάτισαν οι ομιλίες του σε όλα τα πολιτικά όργανα της Γαλλίας: στη Βουλή τον Ομοτίμων και στη Γερουσία αλλά και στην Γαλλική Ακαδημία, στην οποίαν εκφώνησε περίφημο κείμενο, πλέκοντας το εγκώμιο της Ελλάδος και αναφέροντας μεταξύ άλλων τα εξής:

«Ούτε η δουλειά ούτε η ερήμωση κατάφεραν να αφαιρέσουν από την Ελλάδα την ευφυΐα και τη δόξα. Και τα μνημεία γκρεμισμένα γίνονται περισσότερο ιερά, τα ερείπια καθώς διασκορπίζονται, αποκαλύπτουν τάφους ηρώων. Καθώς δε συντρίβονται από τον κατακτητή, βγαίνει από τα σπλάχνα τους αθάνατη δόξα». Η Ελλάδα υπήρξε η πατρίδα κάθε δόξας. Κάθε μεγάλος άντρας, όπου κι αν γεννηθεί, ουσιαστικά αποτελεί θετό τέκνον της. Αυτός που προσδοκά την ελευθερία και την αναγέννηση των συμπατριωτών του, ενώνεται με τους γιους της ελευθερίας και της δόξας που πολέμησαν στις Πλαταιές και τον Μαραθώνα».

Αποτελεί επιβεβαιωμένο ιστορικό γεγονός πως ο πρωθυπουργός Βιλλάλ, συρόμενος από την πολιτική ανάγκη και την πίεση του γαλλικού φιλελληνικού κινήματος, αναγκάζεται, σε συνεργασία με τη Ρωσία και την Αγγλία, να δώσουν λύση στο χρόνιο Ελληνικό Ζήτημα και πιεζόμενος από τη κοινή, υποχρεώνεται να παραχωρήσει την πρώτη ανεξαρτησία της Ελλάδος στη συνθήκη του Λονδίνου στις 24 Ιουνίου – 6 Ιουνίου του 1827.

Παρόλα αυτά, η μάχη του Ναβαρίνου δεν έσωσε την κυβέρνηση Βιλλάλ. Είχε ήδη απαξιωθεί από την ανθελληνική της στάση, κάτι που επαληθεύτηκε στην αμέσως μετά το Ναβαρίνο εκλογές, στις οποίες κυριολεκτικά συνετρίβη.

Η νέα γαλλική κυβέρνηση Μαρτινιάκ που άνηκε στην μετριοπαθή βασιλόφρονα μερίδα, εκδηλώθηκε ενθουσιωδώς υπέρ της Ελλάδος και πανηγύρισε το Ναβαρίνο, όντας αποφασισμένη να επιβλέψει την απελευθέρωση της Ελλάδος και να μετάσχει ενεργά στην υποστήριξη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Οι Έλληνες δεν στάθηκαν αχάριστοι προς το Σατομπριάν. Του απέδωσαν ύψιστη τιμή ήδη από το 186, αναρτώντας στην αίθουσα των συνεδριάσεων του Βουλευτηρίου την εικόνα του, έργου του διάσημου ζωγράφου Ζιροντέ, δώρο του γιου του Φιλέλληνα Λένορμαν, ο οποίος, σε επιστολή του προς την Ελληνική Βουλή, ανέγραφε μεταξύ :

«Δωρίζοντας στο μέγαρο της Ελληνικής Εθνικής Αντιπροσωπείας την εικόνα του Σατομπριάν, νομίζω ότι εκπληρώνεται όχι μόνο καθήκον ευγνωμοσύνης αλλά και επαλήθευσης πως οι Έλληνες διασώζουν στη μνήμη τους τον μεγαλύτερο υπέρμαχο του αγώνα τους».