Στά πλαίσια τῆς σπουδῆς τῶν Μετεωριτῶν Ἁγίων, ἡ παρούσα διατριβή, σκοπό ἔχει, μετά τήν «ἐκ τοῦ σύνεγγυς» μελέτη, νά παρουσιάσει συνολικά τή ζωή καί τό ἔργο τῶν Ἁγίων τῶν Μετεώρων μέσα ἀπό τή σχετική ἁγιολογική καί ἱστορική γραμματεία.
Οἱ ἐπιγραφές ἀπό τό ἕνα μέρος κι ἀπό τό ἄλλο συγκεκριμένα γραπτά μνημεῖα ἀποτελοῦν τίς πηγές τῆς ἱστορίας τῶν Μετεώρων. Τό «Σύγγραμμα Ἱστορικόν» ἤ ὅπως διαφορετικά ἀποκαλεῖται τό «Χρονικό τῶν Μετεώρων», δίνει μιά συνοπτική ἱστορία τῆς μοναχικῆς πολιτείας ἀπό τίς ἀπαρχές της μέχρι τίς ἀρχές τοῦ ιστ΄ αἰώνα.
Τό «Χρονικό τῶν Ἰωαννίνων», πού βρέθηκε στό μοναστήρι τοῦ Βαρλαάμ, καθώς ἐπίσης καί οἱ βίοι τῶν ἱδρυτῶν τῶν μετεωρίτικων μοναστηριῶν, ὁ βίος τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Μετεωρίτου, ἱδρυτοῦ τοῦ Μεγάλου Μετεώρου, ὁ βίος τῶν ἁγίων Νεκταρίου καί Θεοφάνη τῶν Ἀψαράδων, τῶν προερχομένων ἀπό τά Γιάννενα, πού ὑπῆρξαν οἱ ἱδρυτές τῆς ἱερᾶς μονῆς Βαρλαάμ, τό διαθηκῷο γράμμα τους μαζί μέ τό τυπικό τοῦ μοναστηριοῦ, καθώς ἐπίσης καί τό σιγίλλιο τοῦ Πατριάρχου Ἱερεμία τοῦ Α΄ (1522-1546), τό ὁποῖο ἐπιβεβαιώνει καί καθιερώνει τό διαθηκῷο τους γράμμα, ἡ διαθήκη τῶν ἀδελφῶν Μαξίμου καί Ἰωάσαφ, πού ὑπῆρξαν οἱ ἱδρυτές τῆς ἱερᾶς μονῆς Ρουσάνου καί σύγχρονοι πρός τούς Ἀψαράδες, ἀποτελοῦν τίς θεμελιακές γραπτές ἱστορικές πηγές γιά τά Μετέωρα.
Οἱ βίοι καί οἱ διαθῆκες τῶν παραπάνω ἁγίων εἶναι ἀναμφισβήτητα ἀξιόλογα κείμενα, γιατί ἐκτός τῶν ἄλλων ἀποτελοῦν καί πολύτιμη ἱστορική πηγή γιά τήν ἵδρυση καί συγκρότηση σέ κοινόβιο τῶν μοναστηριῶν τους.
Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ἡ τυπική διάταξη, ὁ «κανονικός τύπος», δηλαδή οἱ κανονισμοί κοινοβιακῆς λειτουργίας, πού ἐμπεριέχονται στά κείμενα αὐτά. Εἶναι ὁ καταστατικός χάρτης πού διέπει τή λειτουργία τῶν μοναστηριῶν καί καθορίζει τόν τρόπο διαβίωσης τῶν μοναχῶν.
Στό τέλος μάλιστα ὁ βιογράφος κλείνοντας τήν παρακαταθήκη τῶν ἁγίων, σημειώνει χαρακτηριστικά: «Ταῦτα ὑμῖν, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, ἐγράψαμεν ἐνταυθὶ ὥσπερ τινὰ παραγγελίαν, καὶ ὡς ἐν μέρει διαθήκης, πῶς δεῖ ὑμᾶς ζῆν τε καὶ πολιτεύεσθαι, τῆς κατὰ Θεὸν διαγωγῆς καὶ πῶς δεῖ τοῖς μοναχοῖς τὸ εὐάρεστον τοῦ Θεοῦ. Καὶ δεόμεθα ὑμῶν τῆς ἀγάπης, πάσῃ δυνάμει τηρήσατε τὴν παραγγελίαν ταύτην ἡμῶν καὶ σπουδάσατε βεβαίαν ὑμῶν τὴν κλῆσιν καὶ ἐκλογήν ποιεῖσθαι κατὰ τὸν Θεῖον Ἀπόστολον, εἰδότες, ὅτι εἰς τοῦτο κέκληκεν ἡμᾶς ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ἐνταῦθα καὶ ἐξελέξατο ἐκ τοῦ κόσμου, ἵνα πάντως τὸν κόσμον καὶ τὰ τοῦ κόσμου μᾶλλον ἐκ καρδίας μισήσωμεν καὶ γενώμεθα κλήσεως ἐπουρανίου μέτοχοι καὶ δόκιμοι στρατιῶται τῆς Χριστοῦ παρατάξεως»
Ἡ ἑορτή ὅλων τῶν Μετεωριτῶν Ἁγίων ὁρίστηκε νά τελεῖται τήν τέταρτη Κυριακή μετά τό Πάσχα (τοῦ Παραλύτου) καί ἔχει περαστεῖ στά Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τοῦ 1996.
Γιά τούς ἁγίους τῶν Μετεώρων δέν ἔχει γραφεῖ παρόμοια ὁλοκληρωμένη μελέτη. Μόνο γιά τόν ἅγιο Ἀθανάσιο τό Μετεωρίτη ἔχουμε κριτική ἔκδοση τοῦ βίου μέ ἐκτενή προλεγόμενα καί παράθεση τῆς Ἀκολουθίας του ἀπό τόν Διευθυντή τοῦ Κέντρου Ἐρεύνης τοῦ Μεσαιωνικοῦ καί Νέου Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν κ. Δ. Σοφιανό.
Στήν παρούσα ἐργασία μας, στά στοιχεῖα γιά τόν ἅγιο Ἀθανάσιο τό Μετεωρίτη προστίθεται εἰδικό κεφάλαιο, ὅπου ἀναπτύσσεται, κατόπιν ἐρεύνης, ἡ σχέση τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Μετεωρίτη ὡς νηπτικοῦ πατρός, μέ τό ἡσυχαστικό κίνημα τοῦ ιδ΄ αἰώνα καί τούς μεγάλους νηπτικούς πατέρες Γρηγόριο Σιναΐτη, Γρηγόριο Παλαμᾶ, Ἰσίδωρο μετέπειτα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, καθώς καί ἡ σχέση του μέ τή Σκήτη τῆς Βεροίας, ὅπου ἀσκήτεψε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς.
Ἐπίσης προτάσσεται τοῦ βίου τοῦ Ἑλληνοσέρβου βασιλέως Ἰωάννη-Ἰωάσαφ Οὔρεση Παλαιολόγου, τοῦ κτίτορα τῆς μονῆς Μεγάλου Μετεώρου, ἐκτενή ἀναφορά στή Σερβική κυριαρχία ἐπί τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐδάφους καί εἰδικότερα ἐπί τῆς Θεσσαλίας καί Ἠπείρου, ὥστε νά εἶναι κατανοητές οἱ ἀναφορές σέ ἡγετικά πρόσωπα τῆς ἐποχῆς.
Προστίθενται νεότερα ὑμνογραφικά κείμενα, πού ἔχουν συντεθεῖ τά τελευταῖα χρόνια πρός τιμήν μεμονωμένων Μετεωριτῶν ὁσίων ἤ καί πρός «πάντας ὁμοῦ».
Ἀναφέρονται οἱ νεότερες ἱστορήσεις τῶν Μετεωριτῶν ὁσίων σέ νεότερους ναούς, καθώς καί ἡ ἀνέγερση νέων ναῶν πρός τιμήν τους.
Γιά τούς λοιπούς ἁγίους συγκεντρώνεται κάθε δυνατή πληροφορία ἀπό πολλές πηγές. Παρατίθεται γιά πρώτη φορά στήν Ἑλληνική γλώσσα τό σιγίλλιο τοῦ Πατριάρχη Ἱερεμίου Α΄, πού ἀναφέρεται στόν ὅσιο Φιλόθεο, κτίτορα τῆς μονῆς Ἁγίου Στεφάνου, καθώς διασώθηκε ἐξ ἀντιγραφῆς ἀπό τόν P. Uspenskij καί ἐξάγονται συμπεράσματα ἀπό αὐτό γιά τήν προσφορά του καί τή δράση του, τήν ὀργάνωση τοῦ κοινοβίου καί τήν κατοχύρωση τῶν προνομίων τῆς μονῆς. Ἐπίσης μελετᾶται τό μέτρο τῆς αὐτονομίας καί τῆς σταυροπηγιακῆς ἐλευθερίας, πού δίδεται στά διάφορα πατριαρχικά σιγίλλια τῆς μονῆς Ἁγίου Στεφάνου.
Στό βίο τῶν ὁσίων Νεκταρίου καί Θεοφάνη, κτιτόρων τῆς μονῆς Βαρλαάμ, προστίθενται, μετά ἀπό ἀναλυτική ἔρευνα καί διασταύρωση τῶν πληροφοριῶν καί ἐκ τῶν ἄλλων κειμένων, τά θεολογικά καί ἱστορικά στοιχεῖα, πού προκύπτουν γιά τήν προσωπικότητα κυρίως τοῦ ὁσίου Θεοφάνη, ὁ ὁποῖος ἀποδεικνύεται μεγάλος νηπτικός πατέρας μέ θεοπτία τοῦ ἀκτίστου φωτός.
Στό τέλος παρατίθενται πίνακες μέ τίς ἱστορήσεις τῶν Μετεωριτῶν ὁσίων, παλαιές καί νεότερες.
Τῆς ὅλης ἐργασίας προηγεῖται μία συνοπτική παρουσίαση τῆς μοναστικῆς πολιτείας τῶν Μετεώρων καί σύντομο ἱστορικό τῆς κάθε μονῆς. Τά κεφάλαια πού ἀναφέρονται στούς ἁγίους ἔχουν ταξινομηθεῖ κατά χρονολογική σειρά.
Στά παρατιθέμενα κείμενα διορθώνονται σιωπηρά τά ὀρθογραφικά λάθη, ἐνῶ ἔμεινε ἀπείραχτη ἡ σύνταξη τῶν κειμένων.Ἡ λέξη «κτίτωρ» ἀπαντᾶται, ὡς γνωστό, στά παραδεδομένα κείμενα καί στίς νεότερες ἐργασίες καί μέ η καί μέ ι. Ἐκ τοῦ κτῶμαι-κτήτωρ, ἐκ τοῦ κτίζω-κτίστωρ-κτίτωρ.
Στήν παρούσα ἐργασία χρησιμοποιεῖται ἡ λέξη «κτίτωρ» στό δικό μου γραπτό λόγο καί «κτήτωρ» ὅπου ἔτσι παραδίδεται στά κείμενα ἤ σέ τίτλους βιβλίων ἄλλων.
Οι Άγιοι των Μετεώρων
- της Χρυσούλας Μότσιου
- Απόσπασμα από την διδακτορική της διατριβή
Glamour