20 Απριλίου 1841. Θάνατος φιλέλληνα Άγγλου συνταγματάρχη Τόμας Γκόρντον

Τόμας Γκόρντον:
ένας από τους πρώτους Ευρωπαίους εθελοντές
που ήλθαν στην Ελλάδα κατά την Επανάσταση του 1821

‘‘Ανθρωπιά και καθήκον μάς ζητουν να τρέξουμε
στους χριστιανούς αδελφούς μας,
σε βοήθεια των γενναίων Ελλήνων για να χύσουμε το αίμα μας
και να δώσουμε τη ζωή μας για την ιερή αυτή υπόθεση“.
(Κείμενο δημοσιευμένο από καθηγητές, λογίους και φοιτητές στη Γερμανία)

Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην Επανάσταση του 1821 είναι αναμφίβολα αφιερωμένο στους Φιλέλληνες και την προσφορά τους στον Αγώνα για την ανεξαρτησία. Η φυγή πολλών Ελλήνων λογίων στη Δύση μετά την Άλωση, έφερε τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό στο προσκήνιο. Από την αγάπη αυτή προς την αρχαία Ελλάδα αναπήδησε ο πρώτος φιλελληνισμός των νεότερων χρόνων, που διαδόθηκε με τα κείμενα των περιηγητών στον ελλαδικό χώρο. Η ακμή του ρομαντισμού αύξησε τις περιηγήσεις στην Ελλάδα (Σατομπριάν, Πουκεβίλ, λόρδος Βύρωνας κ.ά.). Την ίδια περίπου εποχή εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τα πρώτα λογοτεχνικά φιλελληνικά έργα, τα οποία πολλαπλασιάστηκαν μετά την κήρυξη της Επανάστασης του 1821 και τις επιτυχίες των Ελλήνων. Ο φιλελληνισμός συνετέλεσε, οικονομικά και πολιτικά, στην επιτυχή κατάληξη της Επανάστασης και ταυτόχρονα βοήθησε στη διάσωση των λιμοκτονούντων αμάχων. Ένας από τους φιλέλληνες που παρέμειναν στην Ελλάδα και μετά την απελευθέρωση ευρίσκεται μεταξύ των μελών της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Πρόκειται για τον Τόμας Γκόρντον.

Ο Thomas Gordon, αντιστράτηγος, συνταγματάρχης, μεγαλοκτηματίας και περιηγητης, ήταν Σκωτσέζος. Γεννήθηκε στο Κερνές του Αμπέρντηνσιρ το 1788. Σπούδασε στο Κολλέγιο του Ήτον και στο Μπρέιζνοους. Υπηρέτησε στο Σύνταγμα Ιππικού του βρετανικού στρατου ως δραγώνος. Όταν κληρονόμησε μεγάλη περιουσία παραιτήθηκε από τον στρατό και άρχισε να ταξιδεύει. Τον Αύγουστο του 1810 φιλοξενήθηκε από τον Αλή Πασά στα Γιάννενα. Το διάστημα 1810-1812 ταξίδεψε στην Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη, την Περσία κ.α. Το 1813 διετέλεσε λοχαγός του ρωσικού στρατου. Στις αρχές του 1814 επέστρεψε στη Σκωτία και τον επόμενο χρόνο επισκέφθηκε το Βουκουρέστι, όπου γνώρισε τους αδελφούς Υψηλάντη.

Το 1821 με δικά του χρήματα εξόπλισε πλοίο στη Μασσαλία και μετέφερε στην Ελλάδα φιλέλληνες και Έλληνες αγωνιστές. Ήταν ο πρώτος από τους Άγγλους φιλέλληνες που μπήκε στις τάξεις των ελληνικών δυνάμεων. Έλαβε ενεργό μέρος στην πολιορκία της Τριπολιτσάς. Μετά την άλωσή της διαμαρτυρήθηκε έντονα για τη σφαγή αυτή. Επέστρεψε στη Σκωτία, εντάχθηκε στην ελληνική επιτροπή του Λονδίνου (που σχηματίστηκε στις 3 Μαρτίου 1823) και συνέβαλε με χρήματα και στρατιωτικές προμήθειες. Το 1826 οι Έλληνες βουλευτές στο Λονδίνο τον έπεισαν να επιστρέψει στην Ελλάδα για να βοηθήσει στην επιβολή στρατιωτικής πειθαρχίας και την ενότητα των παρατάξεων. Έφθασε στο Ναύπλιο τον Μάιο του 1826 και διαπίστωσε ότι οι διαφορές ανάμεσα στους Έλληνες είχαν σβήσει ακόμη και την εχθρότητα προς τους Τουρκους. Είχε μαζί του 14.000 βρετανικές λίρες, το τελευταίο χρηματικό ποσό από το δεύτερο δάνειο, για το οποίο διατηρούσε τον απόλυτο διαχειριστικό έλεγχο. Η αποστολή που του είχε ανατεθεί ήταν να συνεργαστεί με τον Φαβιέρο για τον σχηματισμό τακτικού στρατου και να προετοιμάσει την άφιξη του λόρδου Κόχραν. Ο Μακρυγιάννης του ζήτησε να αναλάβει την αρχηγία του στρατου, αλλά ο Γκόρντον του εξήγησε πως η ελληνική κυβέρνηση δεν θα δεχόταν κάτι τέτοιο, επειδή οι σχέσεις της μαζί του δεν ήταν αρμονικές. Τελικά, με τη μεσολάβηση του Μακρυγιάννη προς τον πρόεδρο της Διοικητικής Επιτροπής Ανδρέα Ζαΐμη, έγινε δεκτό να αναλάβει την αρχηγία ο Γκόρντον. Έλαβε μέρος στις εχθροπραξίες του 1827 στην Καστέλλα του Πειραιά, καλύπτοντας τη δαπάνη συγκρότησης των εκστρατευτικών σωμάτων. Με το κύριο σώμα του στρατου, μετά την καθυστέρηση λόγω θυελλωδών ανέμων, πέτυχε την κατάληψη του λόφου της Καστέλλας, χωρίς όμως να επιτύχει την προέλασή του προς την Ακρόπολη.

Ο Γκόρντον επανήλθε στην Ελλάδα το 1828. Από το 1828 έως το 1831, διενήργησε ανασκαφές στον ναό της Ήρας κοντά στο Άργος. Έλαβε μέρος στην αλυσίδα των γεγονότων που οδήγησαν στη δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια. Τον Ιανουάριο του 1831 ο Πέτρος Μαυρομιχάλης με τη γολέτα του Γκόρντον κατέφυγε στη βρετανική Ζάκυνθο. Αμέσως μετά τα γεγονότα αυτά, ο Γκόρντον επέστρεψε στη Σκωτία, όπου το 1833 τελείωσε το βιβλίο του «ΙστορίατηςΕλληνικήςΕπανάστασης». Η «Ιστορία» του στρατηγού Γκόρντον χαρακτηρίζεται ως ένα από τα εγκυρότερα και σοβαρότερα έργα για την ελληνική επανάσταση διαθέτοντας σημαντικό σε έκταση υλικό και παρέχοντας ολοκληρωμένη, μετριοπαθή και αντικειμενική εικόνα, λόγω και της συμμετοχής του ιδίου στα γεγονότα. Το βιβλίο του έτυχε εξαρχής γενικής αποδοχής και επηρέασε καταλυτικά ιστορικούς, όπως είναι οι Σπυρίδων Τρικούπης και Τζορτζ Φίνλεϊ.

Μετά την εγκαθίδρυση της μοναρχίας στην Ελλάδα ο Γκόρντον επέστρεψε και πάλι στην Ελλάδα το 1833 και εντάχθηκε στον ελληνικό στρατό. Αργότερα διορίστηκε πρόεδρος του Στρατοδικείου. Λόγω της κακής του υγείας παραιτήθηκε τον Φεβρουάριο του 1839 και επέστρεψε στη Σκωτία. Πραγματοποίησε μια σύντομη επίσκεψη στην Ελλάδα το 1840, οπότε και έμαθε για τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και αποφάσισε να γίνει μέλος της. Απεβίωσε στο Κερνές στις 20 Απριλίου 1841.

Πηγή