Ἡ πεντηκονθήμερη ἐκκλησιαστική περίοδος ἀπό τήν Κυριακή τῆς Ἀναστάσεως ἕως καί τήν Κυριακή τῆς Πεντηκοστῆς ὀνομάζεται «Πεντηκοστάριον». Στόν λειτουργικό κύκλο τοῦ Πεντηκοσταρίου προστέθηκε ἀργότερα καί ἡ ἑβδομάδα μετά τήν Πεντηκοστή, ἕως καί τήν Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων, ὁπότε καί ἀποδίδεται ἡ δεσποτική ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς (Σάββατο μετά τήν Πεντηκοστή). Αὐτήν τήν περίοδο χρησιμοποιοῦμε στίς ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας τό ὁμώνυμο λειτουργικό βιβλίο, τό «Πεντηκοστάριο», κατ’ ἀναλογία πρός τό βιβλίο τοῦ Τριωδίου. Τό Πεντηκοστάριο καλύπτει ὑμνογραφικά τόν λειτουργικό χρόνο τῶν ὀκτώ ἑβδομάδων πού μεσολαβοῦν ἀπό τήν Ἁγία καί Μεγάλη Κυριακή τοῦ Πάσχα ἕως καί τήν Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων.
Ἀναλυτικώτερα:
Πρώτη Κυριακή, Κυριακή τοῦ Πάσχα.
Εἶναι ἡ ἀποκορύφωση τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας. Ἡ Νίκη τοῦ Ἐσταυρωμένου καί Ἀναστημένου Χριστοῦ κατά τοῦ θανάτου, τοῦ διαβόλου καί τῆς ἁμαρτίας. Εἶναι ἡ ἐπιβεβαίωση τῆς πίστεώς μας. Χωρίς τήν Ἀνάσταση δέν θά ὑπῆρχε λόγος νά πιστεύουμε στόν Χριστό· «…εἰ δὲ ἀνάστασις νεκρῶν οὐκ ἔστιν, οὐδὲ Χριστὸς ἐγήγερται· εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται, κενὸν ἄρα τὸ κήρυγμα ἡμῶν, κενὴ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν» (Α΄ Κορ. 15, 13-14).
Ὁ πανηγυρισμός τοῦ Πάσχα συνεχίζεται καθ᾽ ὅλη τήν ἑβδομάδα πού τό ἀκολουθεῖ, τήν λεγόμενη Διακαινήσιμο ἑβδομάδα. Ὅλη αὐτή λογίζεται ὡς μία πασχάλιος ἡμέρα, γι’ αὐτό καί κατά τήν διάρκειά της καταργεῖται ἡ νηστεία καί ἡ γονυκλισία καί συντέμνονται οἱ ἀκολουθίες.
Τό ἀπόγευμα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα τελοῦμε τόν Ἑσπερινό τῆς Ἀγάπης, ὅπου ὅλοι μαζί, κλῆρος καί λαός, πανηγυρίζουμε καί διατρανώνουμε τό κοσμοϊστορικό καί παγκόσμιο γεγονός τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ.
Ἡ Διακαινήσιμος ἑβδομάδα κατακλείεται μέ τήν ὄγδοη ἡμέρα, τήν Νέα Κυριακή, τήν λεγόμενη Κυριακή τοῦ Θωμᾶ ἤ τοῦ Ἀντίπασχα. Αὐτή εἶναι ὁ τύπος τῆς ὀγδόης ἡμέρας τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Δέν εἶναι ὅμως ἡ Κυριακή τοῦ Θωμᾶ ἐξεικόνισμα τοῦ μέλλοντος αἰῶνος ἁπλῶς καί μόνο γιατί εἶναι ἡ ὀγδόη ἡμέρα ἀπό τοῦ Πάσχα. Ἀλλά καί γιατί εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ στό μέσον τοῦ κύκλου τῶν ἕνδεκα μαθητῶν, τῆς διαπιστώσεως τοῦ γεγονότος τῆς ἀναστάσεως, τῆς ἄρσεως κάθε ἀμφιβολίας, τῆς προσωπικῆς κοινωνίας καί τῆς ψηλαφήσεως τοῦ Ἀναστάντος. Ἀκριβῶς ἡ παρουσία αὐτή καί ἡ ψηλάφηση εἶναι τύπος τῆς αἰωνίου παρουσίας τοῦ Χριστοῦ κατά τόν μέλλοντα αἰῶνα ἐν τῷ μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας Του. Τότε τίποτε δέν θά ἐμποδίσῃ τήν ποθητή θέα τοῦ Θεοῦ, τοῦ Χριστοῦ, καί τήν προσωπική κοινωνία μέ Αὐτόν. Τότε τά φράγματα τῆς δυσπιστίας θά πέσουν καί μαζί μέ τόν Θωμᾶ ὁ λαός τοῦ Θεοῦ θά ὁμολογεῖ τήν σωτήριο ὁμολογία: «Ὁ Κύριός μου καί ὁ Θεός μου» (Ἰω. 20, 28).
Κυριακή τῶν Μυροφόρων.
Ἡ Κυριακή αὐτή ἀφιερώνεται σέ δύο ὁμάδες προσώπων πού ὑπηρέτησαν στό γεγονός τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου. Ἡ πρώτη ὁμάδα εἶναι αὐτή τῶν Μυροφόρων γυναικῶν, πού ἦλθαν νά ἀλείψουν μέ μῦρα τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ γιά νά συμπληρώσουν τίς ἐλλείψεις τῆς ἐσπευσμένης ταφῆς καί πρῶτες ἄκουσαν ἀπό τό στόμα τοῦ λευκοφόρου ἀγγέλου τό χαρούμενο καί παράδοξο μήνυμα τῆς Ἀναστάσεως καί πρῶτες εἶδαν τόν ἀναστάντα Κύριο. Ἡ δεύτερη ὁμάδα εἶναι αὐτή τοῦ Ἰωσήφ τοῦ ἀπό Ἀριμαθαίας καί τοῦ Νικοδήμου, πού ἔθαψαν τό σῶμα τοῦ Κυρίου. Ἡ κοινή ἑορτή τῶν μαθητῶν τοῦ Κυρίου καί τῶν Μυροφόρων γυναικῶν ἑορτάζεται πρός ἀνανέωση τοῦ ἀναστασίμου πανηγυρισμοῦ μέ νέο κέντρο, τά πρόσωπα πού ἄμεσα συνδέθηκαν μέ αὐτόν.
Κυριακή τοῦ Παραλύτου.
Ἑορτάζουμε τό θαῦμα τῆς θεραπείας τοῦ παραλύτου ἀπό τόν Κύριο. Τό θαῦμα ἔγινε σέ μιά στέρνα ἐντός τοῦ Ναοῦ τοῦ Σολομώντα, πού λεγόταν Προβατική Κολυμβήθρα, προφανῶς ἐπειδή σ’ αὐτήν ἔπλεναν τά ἐντόσθια τῶν θυσιαζομένων προβάτων καί λοιπῶν ζώων. Αὐτῆς τῆς κολυμβήθρας τό νερό Ἀγγελος Κυρίου ἐτάρασσε κατά διαστήματα καί ὅποιος ἄρρωστος ἔμπαινε πρῶτος σ’ αὐτήν, θεραπευόταν. Ὁ ἐπί χρόνια παράλυτος περίμενε τήν ἡμέρα πού κάποιος θά τόν βοηθοῦσε νά μπεῖ στήν κολυμβήθρα αὐτή. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός διάλεξε αὐτόν, ὁ ὁποῖος ὑπέμενε γιά πολλά χρόνια καί ἀγόγγυστα ἀνέμενε τήν λύτρωσή του, χωρίς νά ζηλεύει τούς ἄλλους ἀρρώστους, οἱ ὁποῖοι κάθε τόσο γίνονταν καλά. Αὐτήν τήν ὑπομονή καί τήν ἀνεξικακία του ἀμείβει ὁ Χριστός, τονίζοντάς του ὅμως ὅτι στό μέλλον πρέπει νά πάψει νά ἁμαρτάνει, διότι θά τοῦ συμβοῦν πολύ χειρότερα. Καί αὐτό δέν εἶναι μόνο ἕνα σπουδαῖο δίδαγμα τῆς ἐποχής τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά εἶναι διαχρονικό καί ἐπίκαιρο.
Τετάρτη τῆς Μεσοπεντηκοστῆς.
Ἡ ἑορτή τῆς Μεσοπεντηκοστῆς εἶναι µία ἀκόμη σηµαντική ἡµέρα τῆς πασχαλινῆς περιόδου. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τήν ἑορτάζει τήν Τετάρτη μετά τήν Κυριακή τοῦ Παραλύτου. Ἡ Μεσοπεντηκοστή ἀποτελεῖ τό μέσον αὐτῆς τῆς περιόδου, ἀπό τήν Κυριακή τοῦ Πάσχα ἕως καί τήν Πεντηκοστή (ἐξ οὗ καί Μεσοπεντηκοστή). Κατ’ αὐτήν τήν ἡμέρα, ἡ Ἐκκλησία µνηµονεύει κάθε χρόνο τό γεγονός τῆς παρουσίας τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ στό Ναό τῶν Ἱεροσολύµων καί τήν διδασκαλία Του πρός τόν λαό. Ἔτσι, ὅποιος ἔχει δίψα γιά σοφία εἶναι καλεσµένος νά ἔρθει στό Χριστό, πού εἶναι ἡ πηγή τῆς σοφίας, καί νά ποτισθεί ἀπό τό ζωντανό νερό. Μ’ αὐτόν τόν τρόπο, τιµοῦµε τόν Χριστό πού συνδέει τίς δύο µεγάλες ἑορτές, τό Πάσχα καί τήν Πεντηκοστή, ἀφοῦ εἶναι ὁ Μεσσίας πού µᾶς ἐλευθέρωσε ἀπό τήν δουλεία τοῦ θανάτου καί ταυτόχρονα εἶναι Αὐτός πού στέλνει τό Ἅγιο Πνεῦµα γιά νά συνεχίσει τό σωτηριῶδες ἔργο Του.
Κυριακή τῆς Σαμαρείτιδος.
Στό φρέαρ τοῦ Ἰακώβ στή Σαμάρεια, ὁ Ἰησοῦς συνομιλεῖ μέ τήν Σαμαρείτιδα καί τῆς ζητᾶ νερό. Τῆς φανερώνει τήν ζωή της καί τίς πράξεις της καί τῆς ἀποκαλύπτεται ὅτι Αὐτός εἶναι ὁ ἀναμενόμενος Μεσσίας. Ἡ Σαμαρείτιδα συνειδητοποιεῖ τό μέγεθος τῆς ἀποκαλύψεως καί τῶν πράξεών της, πιστεύει στόν Μεσσία Χριστό καί ὁδηγεῖ ὅλους τούς οἰκείους καί συμπολίτες της στόν Χριστό, τόν Ὁποῖο ὅλοι πιστεύουν καί ὁμολογοῦν ὡς Σωτήρα τους. Ὀνομάστηκε Φωτεινή, κήρυξε τόν Χριστιανισμό στήν Β. Ἀφρική καί τήν Ἰταλία, μαρτύρησε στή Ρώμη ἐπί Νέρωνος, μαζί μέ τίς 4 ἀδελφές καί τά 2 παιδιά της, καί ἀνακηρύχθηκε Ἰσαπόστολος. Ἡ ζωή της ἀποτελεῖ ἕνα ζωντανό παράδειγμα ἀπό τά θαυμαστά ἀποτελέσματα τῆς πίστεως.
Κυριακή τοῦ Τυφλοῦ.
Ὁ Χριστός γιάτρεψε τόν ἐκ γενετῆς τυφλό στό Ναό τοῦ Σολομώντα, ἡμέρα Σάββατο. Μετά ἀπό τό θαῦμα ὁ τυφλός ὁμολόγησε παρά τίς διώξεις ἀπό τούς φαρισαίους. Ἡ Ἐκκλησία μας προβάλλει ἀπό τή μία τό σπουδαῖο παράδειγμα τῆς ὁμολογίας τοῦ τυφλοῦ, τόσο ἀπαραίτητο καί στίς μέρες μας, παρά τίς διώξεις τοῦ κατεστημένου. Καί ἀπό τήν ἄλλη, σάν παράδειγμα πρός ἀποφυγή, τήν ὑποκρισία τῶν Ἰουδαίων, οἱ ὁποῖοι, ἐνῶ εἶχαν μάτια δέν ἤθελαν νά δοῦν τήν Ἀλήθεια καί τό Φῶς.
Πέμπτη τῆς Ἀναλήψεως.
Ἐπί 40 ἡμέρες ὁ Χριστός ἐμφανιζόταν στούς Ἀποστόλους καί ἔτρωγε καί ἔπινε μαζί τους, γιά νά ἐπιβεβαιωθεῖ ἡ Ἀνάστασή Του. Τήν 40ή ἡμέρα ἀπό τό Πάσχα ἐμφανίστηκε πάλι, ἔδωσε τίς τελευταῖες ἐντολές [«Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη» (Μτ. 28,19), «…ὑμεῖς δὲ καθίσατε ἐν τῇ πόλει Ἱερουσαλὴμ ἕως οὗ ἐνδύσησθε δύναμιν ἐξ ὕψους» (Λκ. 24,49)] καί τούς ὁδήγησε στό ὄρος τῶν ἐλαιῶν. Ἐκεῖ ἀναλήφθηκε στούς οὐρανούς, ὡς Θεάνθρωπος, δηλαδή καί μέ τό σῶμα Του. Ὁρισμένοι Πατέρες θεωροῦν αὐτήν τήν ἑορτή ὡς τήν μεγαλύτερη τῶν Δεσποτικῶν ἑορτῶν, ἐπειδή πραγματοποιήθηκε ὁ σκοπός τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας, δηλαδή ἡ ἀνάβαση στούς οὐρανούς τῆς καταπεσούσης ἀνθρωπίνης φύσεώς μας.
Κυριακή τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.
Τήν Κυριακή αὐτή ἑορτάζουμε τήν μνήμη τῶν 318 θεοφόρων Πατέρων τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πού καταδίκασε τήν αἵρεση τοῦ Ἁρείου. Ἡ ἑορτή αὐτή καθορίστηκε νά τιμᾶται τήν συγκεκριμένη ἡμέρα, διότι αὐτό πού φανερώνει ἡ Ἀνάληψη τοῦ Κυρίου, αὐτό ὁμολόγησαν οἱ Πατέρες τῆς Α΄ Οικουμενικῆς Συνόδου: ὅτι δηλαδή ὁ ἀναληφθείς στούς οὐρανούς μετά τήν Ἀνάστασή Του Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὡς τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος, εἶναι ὁμοούσιος καί ὁμότιμος πρός τόν Πατέρα Του.
Κυριακή τῆς Πεντηκοστῆς.
Δέκα μέρες μετά τήν Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ ἑορτάζουμε τήν κάθοδο καί ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τήν ὁποία ὑποσχέθηκε στούς μαθητές Του ὁ Χριστός λίγο πρίν τό πάθος Του. Κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς, τό Πανάγιο Πνεῦμα, μέ τήν μορφή πύρινων γλωσσῶν, κατῆλθε στούς Ἁγίους Ἀποστόλους, οἱ ὁποῖοι ἔτσι φωτίστηκαν, ἔγιναν Πνευματοφόροι καί ἀπέκτησαν τά χαρίσματα τοῦ Ἁγ. Πνεύματος. Ἡ Πεντηκοστή θεωρεῖται ἡ γενέθλιος ἡμέρα τῆς Ἐκκλησίας μας. Εἶναι ἡ ἴδια ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας, μιά ζωή ἀδιάκοπης κοινωνίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Δευτέρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Ἑορτάζουμε τό τρίτο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, τό Ἅγιο Πνεῦμα, τό ὁμότιμο καί ὁμοούσιο καί ὁμόδοξο μέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό. Τό Ἅγιο Πνεῦμα ἦλθε τότε καί ἔκτοτε μένει καί, σύμφωνα μέ τήν ἀψευδῆ ὑπόσχεση τοῦ Κυρίου μας, θά μένει εἰς τόν αἰῶνα στόν κόσμο γιά νά συγκροτεῖ τήν Ἐκκλησία καί νά τήν ὁδηγεῖ εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν. Τό ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἡ ψυχή, ἡ ζωή, ἡ ὕπαρξη τῆς ᾿Εκκλησίας, τῆς ἐν ἁγίῳ Πνεύματι καινῆς ζωῆς. Σ᾿ αὐτό ὀφείλεται ἡ ἑνότητα, ἡ ἁγιότητα, ἡ καθολικότητα τῆς Ἐκκλησίας. Ἀπό αὐτό πηγάζουν τά χαρίσματα, οἱ θεσμοί, ἡ πίστη καί ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας. Ἀπό αὐτό πηγάζουν οἱ ὑπερφυσικές ἐνέργειες τῶν μυστηρίων, πού ζωογονοῦν, τροφοδοτοῦν καί ἁγιάζουν τό σῶμα της.
Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων.
Ἡ Ἐκκλησία στηρίχθηκε καί θεμελιώθηκε πάνω στό αἷμα τῶν Μαρτύρων καί τῶν Ἁγίων. Κριτήριο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ἁγιότητα τῶν μελῶν της καί ὅλα αὐτά στηρίζονται ἀκριβῶς στήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου μας. Διαφορετικά, ὁ Χριστός θά ἦταν ἁπλῶς ἕνας χαρισματικός διδάσκαλος καί ὅλα αὐτά πού δίδαξε θά ἦταν μία φιλοσοφία, πού οἱ μετέπειτα μαθητές Του θά τήν ἀπολυτοποιοῦσαν καί θά τήν ἔκαναν θρησκεία.
Αὐτήν τήν Κυριακή τιμοῦμε ὅλους τούς φίλους τοῦ Χριστοῦ, τούς Ἁγίους, ὡς ἀπαρχές καί πρωτογεννήματα τῆς Ἐκκλησίας, ὡς φύλακες τῶν ἐντολῶν Του, λαμπρά παραδείγματα ἀρετῆς καί μεγάλους εὐεργέτες μας. Ἐπειδή ὑπάρχουν πολλοί ἄγνωστοι ἅγιοι καί συνεχῶς ὁ ἀριθμός τους αὐξάνει, γι’ αὐτό μιά φορά τόν χρόνο μέ τήν ἑορτή αὐτή τελοῦμε τήν μνήμη ὅλων τῶν Δικαίων, Προφητῶν, Ἀποστόλων, Μαρτύρων, Ὁμολογητῶν, Ποιμένων, Διδασκάλων καί Ὁσίων, ἀνδρῶν καί γυναικῶν, γνωστῶν καί ἀγνώστων, ἀπό Ἀδάμ μέχρι τῶν ἡμερῶν μας. Μαζί τους ἐπίσης τιμοῦμε τά Τάγματα τῶν Ἀγγέλων καί πρό πάντων τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο.
Ἡ περίοδος τοῦ Πεντηκοσταρίου, ὅσο καί ἄν μᾶς εἶναι λίγο ἀγνωστη, εἶναι ἐξίσου σημαντική μέ τήν περίοδο τοῦ Τριωδίου, δηλαδή τήν περίοδο πρίν ἀπό τό Πάσχα. Καί ἐνῶ ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου εἶναι περίοδος προετοιμασίας, ἡ μετά τό Πάσχα περίοδος εἶναι περίοδος πνευματικῆς καρποφορίας. Ὅλα τά τροπάρια συνδέουν τήν θεολογία μέ τήν ἱστορία, τήν κατάνυξη μέ τήν χαρά, τόν Σταυρό μέ τήν Ἀνάσταση, τήν ἕνωση μέ τόν Χριστό καί τό Ἅγιο Πνεῦμα.